Visie op het Water van de binnenstad

Toespraak inspraakavond 25 april

Dit is de toespraak die Walther Schoonenberg, voorzitter van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad, op de afgelaste inspraakavond van 25 april had willen houden.

Geachte wethouder, beste aanwezigen,

Het is niet de eerste keer dat er over het water wordt gediscussieerd, wel voor het eerst dat niet alleen woonbootbewoners, maar ook andere gebruikers van het water en walbewoners massaal aanwezig zijn. De 85.000 binnenstadsbewoners én drie miljoen bezoekers per jaar willen het water op om Amsterdam op karakteristieke wijze te beleven: vanaf het water. Rivaliserende claims op het water zitten elkaar in de weg. Dat gaat in de toekomst steeds meer problemen geven. Wij willen weer toegankelijke en bruikbare waterkanten! Daarover deelt de VVAB de uitgangspunten die in de nota zijn verwoord.

De VVAB wil dat het water weer gebruikt kan worden waarvoor het oorspronkelijk was bedoeld: als openbare ruimte, als vaarwater. De levendigheid van varend verkeer op het water hoort bij een waterstad als Amsterdam. Het wonen op het water hoort ook bij Amsterdam, maar die functies bijten elkaar. Op veel plaatsen moet de situatie niet alleen om nautische maar ook om stedenbouwkundige redenen worden verbeterd. Niets doen is geen optie.
Het wonen op het water is een gerespecteerde woonvorm – dat wordt door niemand betwist. Waar het om gaat is dat we in de binnenstad keuzes moeten maken. Als er een integrale belangenafweging wordt gemaakt, blijkt meteen dat het wonen op het water andere belangrijker functies in de weg ligt.

Op veel locaties dienen woonboten verplaatst te worden – ze liggen nu op toevallige plaatsen. Maar verplaatsen gaat gemakkelijker als het plangebied groter is – het is zelfs nog kleiner dan het stadsdeel. Waarom zit het Oosterdok er niet bij, de IJ-oevers? Waarom wordt er niet verplaatst naar andere stadsdelen, IJ-burg? Verplaatsen binnen de vier hoofdgrachten is een heilloze weg. We hebben een pamflet verspreid op de hoofdgrachten. Maar liefst 620 antwoordstrookjes zijn er op dit moment per post teruggestuurd door mensen die vinden dat er al genoeg woonboten zijn; daarvan hebben 388 (bijna twee-derde) aangegeven dat het aantal woonboten moet afnemen. Uit de poll op Internet blijkt dat 70 % voor vermindering is. Er is dus geen draagvlak onder de bevolking.
Het zal het stadsdeel veel geld gaan kosten. Door woonboten te verplaatsen naar nu nog lege rakken van de belangrijkste monumentale grachten zullen vele huizen in waarde dalen. De eigenaren zullen de geleden planschade op het stadsdeel verhalen. Dat geld had beter besteed kunnen worden om woonarken uit te kopen!

De nota past cultuurhistorische argumenten verkeerd toe. Ik wil wel een suggestie doen hoe het wel moet. Het kerngebied van de UNESCO-aanwijzing is de vier hoofdgrachten Singel tot en met Prinsengracht tussen Brouwersgracht en Muidergracht. Dat gebied is vanwege zijn gaafheid genomineerd voor de UNESCO-Werelderfgoedlijst. De grote harmonie tussen de huizen, de bruggen, de bomen en het water wordt op te veel plaatsen ruw verstoord, door drijvende dozen en rommel daaromheen. Het idee dat er in de Prinsengracht vroeger ook boten waren, dus bestemd kan worden voor woonboten, is nonsens! Het was verkeer – en dat is iets heel anders. Sterker nog: dat willen we juist bevorderen en daarvoor liggen de woonboten in de weg. Daarom zeggen wij: in het UNESCO-kerngebied dient het wonen op het water zoveel mogelijk te worden teruggedrongen. Ook voor de Amstel is een veel hoger ambitieniveau nodig. Kan in een lange termijn-visie de dichtgeslibte toestand, waardoor je de rivier niet eens meer kunt zien of benaderen, blijven voortbestaan? Daar komt nota bene de Hermitage! We zeggen niet dat alle boten daar weg moeten, maar het moeten er wel minder worden.

In onze visie moet op een totaal van 900 woonboten in het binnenstad ongeveer een derde deel worden opgeheven of verplaatst. Wij denken dat er zo'n 100 boten moeten worden uitgekocht, in een lange termijn-visie voor dertig jaar. Er is dus een fonds nodig voor het uitkopen van woonboten. Daarom zeggen wij dat er aanlegovereenkomsten moeten worden afgesloten waarin betaald gaat worden voor de marktwaarde van de ingenomen openbare ruimte.

Tevens vinden wij dat verplaatsing van woonboten alleen mogelijk is als aan de volgende belangrijke voorwaarden wordt voldaan. Daarover worden door de Visie geen duidelijke uitspraken gedaan.
Ten eerste: heldere welstandscriteria. De welstandscriteria moeten zodanig zijn dat er in de binnenstad alleen plaats is voor omgebouwde vrachtschepen. Geen drijvende dozen op betonnen bakken dus, geen modieuze vorm gegeven bouwwerken die niets met de historische functie van de grachten te maken hebben. De gaaf gebleven 17de-eeuwse structuur verdraagt geen bebouwing op het water. De woonboten moeten de beleving van het water versterken – het moeten schepen zijn. De grachten zijn geen bouwlocatie.
Ten tweede: kleinere maximale maten. Want anders betekent een herschikking tevens een afname van de vrije waterruimte. Wij hebben berekend dat als arken van 20 m vervangen kunnen worden door schepen van 30 m – dat is vijf à zes grachtenpanden breed – we 1,6 km grachtenwand moeten opofferen! Het is dus nodig de maximale maten aan te passen aan de maat en schaal van de kleinschalige binnenstad. Het is ook van belang vast te leggen dat de woonschepen onder de bruggen door kunnen varen. Zodat ze niet ter plaatse opgebouwd moeten worden. Zodat ze verplaatst kunnen worden zonder gedemonteerd te worden. In de schouwrapportage staat dat de woonboten het Singel bij de Raadhuisstraat kunnen bereiken. Hoe? Door ze met ballast te verzwaren!!! Zo moet het dus niet.

De Visie zegt het beschermd stadsgezicht te willen verbeteren, maar bereikt het tegenovergestelde. Wij willen de uitwerking van de Visie in overeenstemming brengen met haar uitgangspunten. Dat betekent: geen verspreiding in hetzelfde kerngebied. Plaatselijke vermindering in de monumentale hoofdgrachten en in de Amstel. Heldere welstandscriteria en aangepaste maximale maten. Dank voor uw aandacht.

(WS, 25/4/2005)