Westerstraat 218-230

De laatste restanten van de oude Jordaan

Reeds in 1995 vroeg het Cuypers Genootschap aandacht voor de panden Westerstraat 218-230, met de voormalige Pottenbakkersgang, in welk complex nummer 230 opvalt door zijn zorgvuldig gedetailleerde voorgevel en het inpandige nummer 218 nog bouwsporen en de aanleg toont van de oudste bebouwing van de Jordaan. Een uitvoerige waardestelling van de panden, met alle bouwhistorische en kadastrale gegevens, is gezonden aan de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, met het verzoek tot plaatsing van de zeven panden op de rijksmonumentenlijst. Dat verzoek werd ingediend door de eigenares/bewoonster van nummer 218, het werd ondersteund door het Cuypers Genootschap, door de Vereniging tot behoud van de Jordaan en door de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad.

Zolang over een aanvraag tot plaatsing geen beslissing is genomen, geldt de 'voorbescherming': er mag niet zonder vergunning worden gebouwd of gesloopt. Daarom heeft de gemeente Amsterdam een monumenten-sloopvergunning aangevraagd, niet voor nummer 218 maar voor de omringende panden, de nummers 220 t/m 230. Zo wordt de weg vrijgemaakt voor de lang omstreden Tichelcluster. De bedreigde panden zijn gewaardeerd als 'Orde 2' op de Waarderingskaart Beschermd Stadsgezicht. Dit instrument blijkt vooralsnog dus weinig waarde te hebben.

Sloop van deze laatste restanten van de woonomstandigheden in de Jordaan is onaanvaardbaar. In de strijd om de Woningwet, ruim een eeuw geleden, waren, behalve de kelderwoningen, de 'gangen' in de Jordaan en in de Jodenbuurt de sterkste voorbeelden van ontoelaatbare woontoestanden. Dat waren smalle sleuven tussen twee huizen, uitkomend op lichtkokers van enkele vierkante meters, waar nooit een straal zon doordrong. In ondiepe bouwblokken waren de achterhuizen vaak aan elkaar vastgebouwd.

Dat wil niet zeggen dat alle achterhuizen categorisch waardeloos zouden zijn. Na verbetering van de licht- en luchttoetreding en van de woonaccommodatie, bewoond door één- of tweepersoonshuishoudens in plaats van de kinderrijke gezinnen die vroeger op één kamer huisden, hebben die van het straatlawaai geïsoleerde woningen een aparte attractie die tegenwoordig zeer gewaardeerd wordt. Bovendien, en dat moet voor het gemeentelijk bouwbeleid in het kader van het beschermde stadsgezicht van belang zijn, vertegenwoordigt de weinige nog gespaarde inpandige bebouwing een karakteristiek hoofdstuk van de bijna vier eeuwen oude bouwgeschiedenis van de Jordaan. Het kaalslag-saneringsplan voor de Jordaan uit 1969 was in 1972 weliswaar vervangen door het globale bestemmingsplan dat de bestaande gevelrooilijnen vastlegde, maar resulteerde niet in veel aandacht voor die bouwgeschiedenis bij de ambtelijke projectgroepen Stadsvernieuwing. Om financieel hanteerbare bouwterreinen te krijgen is er meer gesloopt dan constructief onvermijdelijk was, terwijl de monumentenzorgers zoveel mogelijk buiten de deur werden gehouden. Je krijgt de indruk dat de aversie tegen achterhuizen en gangen, die in 1900 gemotiveerd was, nog altijd meespeelt, nu de krottoestanden allang zijn opgeruimd, de officiële beleidslijn ten spijt dat behoud en herstel de voorkeur verdienen boven sloop en nieuwbouw.

Er is dus meer dan voldoende reden de bedreigde panden te redden, te onderzoeken in hoeverre de sociale woningen in de bestaande woningen kunnen worden gerealiseerd en voor socio-woningen alternatieve locaties te zoeken. Ook deze woningen zijn zeker nodig in de Jordaan. Waarom wordt bijvoorbeeld niet het lelijke hoekpand Westerstraat-Tichelstraat gesloopt? Dit is mislukte nieuwbouw, de bovenverdiepingen zijn nooit gerealiseerd, en niemand zal treuren om het verlies van dit gebouw. Zo zijn er wel meer locaties in de Jordaan waarvoor sloop meer voor de hand ligt dan de laatste restanten van de oude Jordaan. De Tichelcluster bewijst opnieuw waar de prioriteiten van de gemeente Amsterdam liggen.

[Zienswijze Westerstraat 220-230]

(WS, 12/6/2001)