Kroonlantaarn komt op de hoofdgrachten

Het stadsdeel Centrum heeft op 22 december 2005 een persbericht uitgegeven over de nieuwe grachtenlantaarn. Het Kroonlantaarncomité is bijzonder verheugd met het voornemen van het Dagelijks Bestuur de kroonlantaarn te plaatsen op bijzondere plekken (zoals Spui, Rembrandtplein, Leidseplein, Nieuwmarkt etc.), langs de hoofdgrachten (Amstel, Singel, Heren-, Keizers- en Prinsengracht) en enkele radiaalgrachten (Leidse-, Spiegel- en Reguliersgracht).In totaal zullen er circa 1400 kroonlantaarns worden geplaatst en circa 2800 Ritterlantaarns in de rest van de binnenstad.

Het voorstel wordt behandeld in de raadscommissie Inrichting Openbare Ruimte op 12 januari 2006. Geert Mak zal waarschijnlijk namens het Kroonlantaarncomité inspreken. De commissie brengt daarna een advies uit aan de stadsdeelraad. Eind januari wordt dan het definitieve besluit genomen, waarna in februari 2006 de eerste nieuwe grachtenlantaarns worden geplaatst. Alle grachtenlantaarns zullen geleidelijk worden vervangen. Het streven is de vervanging in vier jaar te laten plaatsvinden. Het gaat overigens alleen om de vervanging van de eigenlijke lantaarn, het plastic kapje uit de jaren zeventig. De gietijzeren lantaarnpalen model 1883 blijven bestaan.

Het Amsterdams Kroonlantaarn Comité staat op het standpunt dat de kroonlantaarn hoort op alle gietijzeren lantaarnpalen model 1883: paal en lantaarn horen immers bij elkaar, het is één ontwerp. Dat is niet wat het Dagelijks Bestuur heeft besloten. Toch beschouwt het Kroonlantaarncomité het besluit van het stadsdeelbestuur als een historisch besluit, een bekroning op het nieuwe beleid in de openbare ruimte ('mooi, schoon en leeg') dat is ingezet door de centrale stad en wordt voortgezet door het stadsdeel. De kroonlantaarn is letterlijk de bekroning van het 'nieuwe standaard grachtenprofiel'. Dat zien wij als een resultaat van de actie voor de terugkeer van de kroonlantaarn van de laatste vijf jaar.

Achtergrondinformatie

De kroonlantaarn is in 1883 ontworpen als de bekroning van de nog overal in de binnenstad aanwezige lantaarnpalen 'model 1883': de met eikenloof versierde gietijzeren Amsterdamse lantaarnpaal. Paal en lantaarn horen bij elkaar. De vierkante vorm van de kroonlantaarn verwijst naar de van oudsher in Amsterdam toegepaste lantaarns. De Jan van der Heijden-lantaarn was vierkant, evenals de in de achttiende eeuw aan gevels toegepaste modellen. Bovenop de kroonlantaarn prijkt de keizerskroon die Amsterdam sinds 1489 op haar stadswapen voert. In 1638 werd de keizerskroon op de Westertoren geplaatst. Juist in het Republikeinse Amsterdam was men erg trots op de keizerskroon. Immers, de stad onder de keizerskroon was belangrijker dan de Prins van Oranje! Het is niet toevallig dat juist in het zelfbewuste Amsterdam van eind negentiende eeuw de keizerskroon op de gaslantaarn werd geplaatst. De stad was trots op haar geschiedenis en wilde dat laten zien. Rond 1900 stond heel Amsterdam vol met kroonlantaarns. We kennen dat beeld van de foto's van Jacob Olie en G.H. Breitner. Met de elektrificatie van de openbare verlichting in 1917 werden de kroonlantaarns geleidelijk vervangen door de Ritterlantaarn. De laatste kroonlantaarn verdween in de jaren vijftig uit het straatbeeld. De Ritterlantaarn is verschillende keren gewijzigd, in feite steeds verder verarmd, totdat in de jaren zeventig een plastic kapje verscheen dat nog slechts een schaduw was van de oorspronkelijke lantaarn. Deze was aan vervanging toe, zeker omdat de binnenstad inmiddels een beschermd stadsgezicht was en bij het nieuwe standaard grachtenprofiel een kwalitatief hoogwaardige historische lantaarn hoort.

Eind 2000 werd het Amsterdams Kroonlantaarn Comité opgericht als een samenwerkingsverband van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad met de Stichting Heijmeijer van Heemstede. Er trad een Comité van Aanbeveling aan, bestaande uit tientallen bekende Amsterdammers, waaronder Geert Mak, Jos Brink en de vorig jaar overleden Amsterdam-historicus Richter Roegholt. De actie werd tevens gesteund door organisaties als de Amsterdamse Raad voor de Monumentenzorg en de Amsterdam Tourist Board. Kroonlantaarns zijn daarna geplaatst op de Westermarkt, de Herenmarkt en in de Falckstraat en proefgeplaatst op de Prinsengracht en de Herengracht. Op 23 september 2002 vond een druk bezochte inspraakavond plaats waar vrijwel alle aanwezigen pleitten voor de terugkeer van de kroonlantaarn in de gehele binnenstad. De ontwikkeling van de nieuwe grachtenlantaarn heeft daarna drie jaar geduurd. De reden daarvan was dat er een nogal ingewikkeld en zwaar 'programma van eisen' was: de lichtsterkte moest enorm worden opgevoerd om de veiligheid op straat te verbeteren, maar tegelijk mocht de lantaarn niet verblinden of bij de mensen naar binnen schijnen. Het licht moest bovendien zeer energiezuinig zijn. De gemeente koos er tevens voor een nieuwe Ritterlantaarn te ontwikkelen (ons inziens was dat niet nodig geweest). Voor de historische lantaarns werd een hypermoderne lamp met reflector ontwikkeld. Het gaat daarbij om 'warm-wit' licht met een kleurtemperatuur van 3000 K (het huidige oranje licht, dat overigens uit de jaren zeventig stamt, verdwijnt). De lichtsterkte, thans 3 lux, is opgevoerd naar 5 lux en blijft daarmee nog onder de landelijke politienorm die 7 lux bedraagt. Overdag zijn de lantaarns zeer transparant en dat benadert het historische beeld, 's avonds wordt de stad door het witte licht beter verlicht. Wel is er een hinderlijke reflectie van de reflectorplaat in het glas (bij beide lantaarns) die hopelijk nog opgelost of verminderd kan worden.

(WS, 23/12/2005)