Historisch besluit

Kroonlantaarn komt terug op de hoofdgrachten

De deelraad van het stadsdeel Amsterdam-Centrum besloot 26 januari 2006 de kroonlantaarn te plaatsen op de belangrijkste grachten in de Amsterdamse binnenstad en een aantal bijzonderde locaties. Voorstel B3 van het Kroonlantaarncomité ondersteund door het Amsterdam Toerisme Bureau om het gebied van de kroonlantaarn uit te breiden met enkele grachten, met name in het Middeleeuwse stadshart, kreeg een ruime meerderheid in de deelraad. Dat betekent dat de kroonlantaarn niet alleen op de vier hoofdgrachten Singel, Herengracht, Keizersgracht en Prinsengracht, de Amstel en enkele radiaalgrachten als de Leidsegracht wordt geplaatst maar ook op de Kloveniersburgwal en Geldersekade en de Oudezijds Voorburgwal en Achterburgwal. De bijzondere locaties zijn Oudekerksplein, Rembrandtplein, Leidseplein, Koningsplein, Spui, Nieuwmarkt, Herenmarkt, Westermarkt en Haarlemmerplein.

Plattegrond met de door de deelraad aangenomen plaatsingsvariant 'B3 min': variant B3 van het
Kroonlantaarncomité, minus enkele 'bijzondere locaties'. Paars: kroonlantaarn, groen: Ritterlantaarn.
Plattegrond met de door de deelraad aangenomen plaatsingsvariant 'B3 min': variant B3 van het Kroonlantaarncomité, minus enkele 'bijzondere locaties'. Paars: kroonlantaarn, groen: Ritterlantaarn.

Wel worden enkele bijzondere locaties geschrapt, zoals het Frederiksplein en het Binnengasthuisterrein. Het Kroonlantaarncomité is bijzonder gelukkig dat na vijf jaar dit resultaat bereikt is. De kroonlantaarn is naar onze mening de bekroning van de restauratie van de binnenstad die zich de afgelopen decennia heeft voltrokken.

Achtergrondinformatie

De kroonlantaarn is in 1883 ontworpen als de bekroning van de nog overal in de binnenstad aanwezige lantaarnpalen 'model 1883': de met eikenloof versierde gietijzeren Amsterdamse lantaarnpaal. Paal en lantaarn horen bij elkaar. De vierkante vorm van de kroonlantaarn verwijst naar de van oudsher in Amsterdam toegepaste lantaarns. De Jan van der Heijden-lantaarn was vierkant, evenals de in de achttiende eeuw aan gevels toegepaste modellen. Bovenop de kroonlantaarn prijkt de keizerskroon die Amsterdam sinds 1489 op haar stadswapen voert. In 1638 werd de keizerskroon op de Westertoren geplaatst. Juist in het Republikeinse Amsterdam was men erg trots op de keizerskroon. Immers, de stad onder de keizerskroon was belangrijker dan de Prins van Oranje! Het is niet toevallig dat juist in het zelfbewuste Amsterdam van eind negentiende eeuw de keizerskroon op de gaslantaarn werd geplaatst. De stad was trots op haar geschiedenis en wilde dat laten zien. Rond 1900 stond heel Amsterdam vol met kroonlantaarns. We kennen dat beeld van de foto's van Jacob Olie en G.H. Breitner. Met de elektrificatie van de openbare verlichting in 1917 werden de kroonlantaarns geleidelijk vervangen door de Ritterlantaarn.


Kroonlantaarn bij dag
Kroonlantaarn bij dag

Kroonlantaarn bij nacht
Kroonlantaarn bij nacht

De laatste kroonlantaarn verdween in de jaren vijftig uit het straatbeeld. De Ritterlantaarn is verschillende keren gewijzigd, in feite steeds verder verarmd, totdat in de jaren zeventig een plastic kapje verscheen dat nog slechts een schaduw was van de oorspronkelijke lantaarn. Deze was aan vervanging toe, zeker omdat de binnenstad inmiddels een beschermd stadsgezicht was en bij het nieuwe standaard grachtenprofiel een kwalitatief hoogwaardige historische lantaarn hoort.

Eind 2000 werd het Amsterdams Kroonlantaarn Comité opgericht als een samenwerkingsverband van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad met de Stichting Heijmeijer van Heemstede. Er trad een Comité van Aanbeveling aan, bestaande uit tientallen bekende Amsterdammers, waaronder Geert Mak, Jos Brink en de vorig jaar overleden Amsterdam-historicus Richter Roegholt. De actie werd tevens gesteund door organisaties als de Amsterdamse Raad voor de Monumentenzorg en de Amsterdam Tourist Board.


Ritterlantaarn bij dag
Ritterlantaarn bij dag

Ritterlantaarn bij nacht
Ritterlantaarn bij nacht

Kroonlantaarns zijn daarna geplaatst op de Westermarkt, de Herenmarkt en in de Falckstraat en proefgeplaatst op de Prinsengracht en de Herengracht. Op 23 september 2002 vond een druk bezochte inspraakavond plaats waar vrijwel alle aanwezigen pleitten voor de terugkeer van de kroonlantaarn in de gehele binnenstad. De ontwikkeling van de nieuwe grachtenlantaarn heeft daarna drie jaar geduurd. De reden daarvan was dat er een nogal ingewikkeld en zwaar 'programma van eisen' was: de lichtsterkte moest enorm worden opgevoerd om de veiligheid op straat te verbeteren, maar tegelijk mocht de lantaarn niet verblinden of bij de mensen naar binnen schijnen. Het licht moest bovendien zeer energiezuinig zijn. De gemeente koos er tevens voor een nieuwe Ritterlantaarn te ontwikkelen (ons inziens was dat niet nodig geweest). Voor de historische lantaarns werd een hypermoderne lamp met reflector ontwikkeld. Het gaat daarbij om 'warm-wit' licht met een kleurtemperatuur van 3000 K (het huidige oranje licht, dat overigens uit de jaren zeventig stamt, verdwijnt). De lichtsterkte, thans 3 lux, is opgevoerd naar 5 lux en blijft daarmee nog onder de landelijke politienorm die 7 lux bedraagt. Overdag zijn de lantaarns zeer transparant en dat benadert het historische beeld, 's avonds wordt de stad door het witte licht beter verlicht. Wel is er een hinderlijke reflectie van de reflectorplaat in het glas (bij beide lantaarns) die hopelijk nog opgelost of verminderd kan worden.

[Schriftelijke bijdrage]


(WS, 27/1/2006)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.