Proefplaatsing kroonlantaarn op Oudeschans

In 2006 besloot de deelraad van het stadsdeel Amsterdam-Centrum alle grachtenlantaarns in de binnenstad te gaan vernieuwen. De historische gietijzeren lantaarnpalen uit 1883 blijven bestaan, maar de goedkope plastic armaturen uit de jaren zeventig daarbovenop worden vervangen door replica's van negentiende-eeuwse lantaarns: de kroonlantaarn die in 1883 gelijktijdig met de lantaarnpalen werd geïntroduceerd en de Ritterlantaarn die sinds 1898 voorkomt. De lichttechniek zal worden aangepast aan de eisen van de tijd. Dat betekent energiezuiniger en witter licht. Hoe staat het met de uitvoering van dat besluit?

Het heeft even geduurd, maar deze zomer werd eindelijk de Europese openbare aanbesteding afgerond. Op de Oudeschans zijn enkele kroon- en Ritterlantaarns als proef op de bestaande lantaarnpalen geplaatst. Het is dit prototype dat op grote schaal in de Amsterdamse binnenstad zal terugkeren. In totaal zullen er ca. 1750 kroonlantaarns en ca. 2450 Ritterlantaarns worden geplaatst. De kroonlantaarns komen op de belangrijkste hoofdgrachten in de middeleeuwse en de zeventiende-eeuwse stad. Naar verwachting begint deze grootscheepse plaatsingsoperatie in oktober a.s.

Even een korte terugblik. In 1998 begon Walther Schoonenberg met een privéactie met een voor die tijd nog opzienbarende actiemethode, namelijk een website. Dat leidde in 1999 tot de historische eerste terugkeer van de kroonlantaarn: op de Westermarkt. De eerste lantaarn werd onthuld door de toenmalige wethouder Guusje ter Horst, een groot voorstander voor de verbetering van de kwaliteit van de openbare ruimte waarin de terugkeer van de kroonlantaarn goed past. De wethouder was echter geen voorstander van de plaatsing van de lantaarn op grote schaal in de binnenstad. Bovendien was er veel tegenwerking in het ambtelijk apparaat.
Kortom, het ging niet zo gemakkelijk als wij aanvankelijk dachten. Daarom werd in 2000 het Amsterdamse Kroonlantaarn Comité opgericht, een samenwerkingsverband tussen de VVAB en het Stichting Heijmeijer van Heemstede. Er werd een indrukwekkend Comité van Aanbeveling geformeerd bestaande uit bekende namen als Hedy d'Ancona, Jos Brink, Theodor Holman, Jeroen Krabbé, Geert Mak en Erica Terpstra. Dorothy Heijmeijer van Heemstede werd de belangrijkste actievoerder. Er werd een pamflet, tevens miniposter, op grote schaal verspreid in de binnenstad. Het felgekleurde pamflet verscheen achter diverse ramen aan de Amsterdamse grachten.
Op 23 september 20002 vond er in het stadhuis een druk bezochte inspraakavond plaats waar vrijwel iedereen pleitte voor de terugkeer van de kroonlantaarn. Dat was een belangrijke opsteker voor de actie, want de toenmalige Coördinator Stadsvormgeving, Hans van Heeswijk, was een verklaard tegenstander van de kroonlantaarn. Stadsdeelwethouder Guido Frankfurther besloot zowel de kroonlantaarn als de Ritterlantaarn te gaan toepassen. Op 26 januari 2006 nam de deelraad het historische besluit de kroonlantaarn te gaan plaatsen op de belangrijkste grachten in de binnenstad. Het Kroonlantaarncomité was zelf met een plaatsingsvoorstel gekomen dat door de deelraad werd overgenomen.

In 1998 begon de actie voor het terugbrengen van de authentiek-Amsterdamse kroonlantaarn. De initiatiefnemer dacht dat het een uitgemaakte zaak was: de kroonlantaarn was immers overduidelijk het historisch-Amsterdamse model. Wie kon daar tegen zijn? Hij had nooit gedacht dat de herintroductie van een lantaarntje een decennium zou duren! Diverse mensen die hebben bijgedragen aan de terugkeer van de kroonlantaarn in Amsterdam maken het niet meer mee, omdat ze ondertussen zijn overleden. We denken dan in het bijzonder aan Jos Brink, maar ook aan de projectleider Rob van Maarschalkerwaart en het hoofd van de sector openbare ruimte onder Guusje ter Horst, Bert Niemeijer, die belangrijke bijdragen hebben geleverd.

(WS, 9/8/2008)