ABN/Amro-gebouw in de Vijzelstraat aangewezen als gemeentelijk monument

Op 19 september 2023 ontving de vereniging een brief van de gemeente Amsterdam waarin ons werd medegedeeld dat het ABN/Amro-gebouw (architect Marius Duintjer, 1973) in de Vijzelstraat is aangewezen als gemeentelijk monument. De aanwijzing - tien jaar na de aanvraag - is verrassend.

Het Dagelijks Bestuur (DB) van stadsdeel Centrum had dit besloten na kennis te hebben genomen van de beschrijving van Monumenten en Archeologie (MenA) en het advies van de subcommissie Aanwijzing Monumenten van de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit (CRK). De VVAB was niet vooraf geïnformeerd dat dit op stapel stond. De beschrijving van MenA, d.d. 13 februari 2023, was gemaakt op verzoek van hetzelfde DB "naar aanleiding van een aanvraag door Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad (d.d. 10 juni 2013) en Vereniging Heemschut (d.d. 10 juli 2013) tot aanwijzing van Vijzelstraat 66-82 als gemeentelijk monument".

De aanvraag in 2013 (tien jaar geleden dus) moet gezien worden in de context van ingrijpende verbouwingsplannen die het bankcomplex een nieuwe uitstraling had gegeven, alsof het een complex aan de Zuid-as betrof met een extra verdieping bovenop. Een eerder plan van woningbouwvereniging Het Oosten om het gebouw te verkleinen door de overbouwing van de Kerkstraat te verwijderen en de dan twee resterende gebouwdelen te transformeren op een voor de binnenstad meer passende wijze, was gestrand door tegenwerking van de gemeente Amsterdam. Daaruit bleek dat die optie niet mogelijk was. Na een lastige afweging in het bestuur van de VVAB besloten wij de gemeentelijke monumentenstatus aan te vragen, dus om erger te voorkomen.

Duivels dilemma

Er was destijds in onze gelederen begrijpelijkerwijze veel discussie over, wat doorklonk in de kolommen van ons blad Binnenstad (zie links hieronder). Hoe kan de VVAB nou de monumentenstatus aanvragen voor een gebouw dat de aanleiding vormde voor de oprichting van onze vereniging? Het antwoord daarop luidde dat het duivels dilemma betrof: het was kiezen tussen twee kwaden. De aanwijzing als gemeentelijk monument werd als minder erg gezien dan de dreigende transformatie tot een nog groter en lelijker gebouw, gegeven het feit dat het terugdraaien van de ingreep van 1973 niet mogelijk bleek. Door architectuurhistorici wordt de schepping van Marius Duintjer als een hoogtepunt van het Modernisme uit de jaren zestig en zeventig gezien. Met andere woorden: Het behoud van het gebouw was al het uitgangspunt zonder monumentenstatus.

Echter, de transformatie in 2014 heeft een vernieuwd bankgebouw opgeleverd, met een nieuwe vliesgevel en een uitgesloopt interieur, waardoor het aan gaafheid heeft ingeboet. Dat nu na tien jaar het gebouw alsnog wordt geplaatst op de monumentenlijst is verrassend en in feite onnodig, omdat bovenstaande ontwikkelingen niet meer aan de orde zijn en het gebouw, op het betonskelet na, niet meer origineel is.

Redengevende omschrijving

De redengevende omschrijving geeft de volgende redenen voor de aanwijzing aan:

"Het voormalige kantoorgebouw met tuin van ABN-AMRO aan de Vijzelstraat 66-80 heeft stedenbouwkundige waarde als beeldbepalend bouwvolume van een uitzonderlijke grootte en hoogte, uitgevoerd in een moderne vormentaal en materialisering, waarbij aansluiting is gezocht op de bestaande bebouwing van de Keizers- en Prinsengracht door de toepassing van de vertrappende en terrasvormige terugspringende gevels.
Het gebouw met tuin heeft architectonische waarde als onderdeel van het oeuvre van M.F. Duintjer, die in de jaren vijftig en zestig als een van de belangrijkste Nederlandse architecten werd beschouwd en ook internationaal veel aanzien genoot. De beperkingen die voortvloeiden uit de bestaande situatie met een reeds gebouwde fundering en kelder en de bijkomende stedenbouwkundige eisen en wensen maakten dat Duintjer minder vrij kon ontwerpen dan bij andere door hem ontworpen gebouwen het geval was. Toch is het gebouw karakteristiek voor de architectuur uit die tijd, voor het werk van Duintjer en diens functionalistische gedachtengoed door het gebruik van zeer moderne bouwmaterialen, het ontbreken van iedere vorm van architectonische ornamenten en het spel van het asymmetrisch vertrappen van de bovenste verdiepingen, de doorstekende vloervelden in combinatie met de terugliggende kolommenstructuur en de overkragende dakbeëindigingen.
Het kantoorgebouw met tuin heeft cultuurhistorische waarde als voorbeeld van grootschalige moderne kantoorbouw in het historische stadscentrum van Amsterdam uit de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, waarbij de architect in zijn ontwerp rekening heeft trachten te houden met de stedenbouwkundige context en met de inpassing van het gebouw in het omringende stedelijke weefsel. Het gebouw en zijn wordingsgeschiedenis illustreren de discussies rondom cityvorming, de strijd voor behoud van het historische stadsbeeld en de veranderende visie op de omgang met de historische binnenstad gedurende de jaren zeventig van de vorige eeuw. Het gebouw kan in letterlijke en figuurlijke zin worden gezien als het sluitstuk van deze ontwikkelingen.
Met de renovatie van 2014 heeft het gebouw enigszins aan gaafheid ingeboet. De oorspronkelijke gevelpuien zijn grotendeels vervangen door nieuwe exemplaren, die echter de oorspronkelijke vormgeving en kleurstelling zoals ontworpen door Duintjer in veel opzichten volgen en daarmee geen afbreuk doen aan het totaalbeeld van de gevel. De hoofdvorm en opzet, zoals vastgelegd in de betonnen constructieve elementen van het gebouw van 1973, en een aanzienlijk deel van de oorspronkelijke gevelbekleding zijn ook behouden gebleven. Het interieur is echter nagenoeg volledig gestript en opnieuw ingericht en afgewerkt."

Meer lezen:
[Duintjer Vijzelstraat gemeentelijk monument?] (Binnenstad 260, sep./okt. 2013)
[ABN-AMRO-gebouw van Duintjer in de Vijzelstraat op de monumentenlijst? (Binnenstad 218, oktober 2006)

[Besluit DB, incl. beschrijving MenA] (9 september 2023) (PDF-bestand)
[Aanvraag VVAB] (10 juni 2013) (PDF-bestand)

(WS, 15/12/2023)