Voorstel om markiezen geheel vrij te geven is ondoordacht

De VVAB heeft in een raadsadres gereageerd op het voorstel van de raadsleden De Meij, Van Lissum, Smit (allen VVD) en Meelker (GroenLinks), betreffende wijziging van de Welstandsnota Centrum om het plaatsen van markiezen aan monumentale gevels als ‘zonwering’ algemeen toe te staan. De VVAB kan zich niet vinden in dit voorstel. Indien de Welstandsnota ten aanzien van zonweringen wordt versoepeld, volgt een gevaarlijke nieuwe wildgroei aan gevels en daarmee wordt zowel het individuele monument als het beschermd stadsgezicht aangetast. Het raadsvoorstel is ondoordacht.

Het is niet zonder reden dat de markies slechts onder zeer veel voorbehoud wordt toegestaan en er een voorkeur uitgaat naar vlakhangende zonweringen. Verreweg de meeste monumenten in de binnenstad, die immers van vóór 1850 dateren, zijn nooit van markiezen voorzien geweest. In de 17de en 18de eeuw dienden luiken (in de 17de eeuw aan zowel de binnen- als buitenzijde van de gevel, in de 18de eeuw alleen aan de binnenzijde) als zonweringen. Pas in de tweede helft van de 19de eeuw volgen diverse vormen van zonweringen - waarover zo dadelijk meer. Historische afbeeldingen maken dit meer dan duidelijk. Daar komt nog bij dat ‘vlakheid’ een belangrijke karakteristiek vormt van de Amsterdamse gevelwanden. Er steekt doorgaans niet meer uit de gevel dan een hardstenen stoep, architraven of kroonlijsten en een hijsbalk. Ook de vensters blijven binnen de gevelwand (vandaar ook de negge). Alles wat aan een gevel wordt toegevoegd en uitsteekt, verstoort daarom niet alleen het monument zelf, maar ook het stadsgezicht.

Reeds bestaande voorbeelden, bijvoorbeeld in de Gouden Bocht van de Herengracht of bij restaurant Hans & Grietje, maken op onmiskenbare wijze duidelijk dat markiezen een groot nadeel hebben, namelijk dat zij het gevelbeeld domineren. Markiezen, toegepast op traditionele bakstenen gevels, gekenmerkt door een groot raamoppervlak ten opzichte van muurdammen, laten van de gevel nauwelijks nog iets zichtbaar. Er is doorgaans geen sprake van een verbetering van het monument zelf, omdat de markiezen meestal niet aansluiten bij de architectuur en daar wezensvreemd aan zijn. Markiezen zijn daarom een voorbeeld van uitstek van de wijze waarop toevoegingen aan gevels het stadsgezicht benadelen.

Dit voorbeeld laat zien wat er gaat gebeuren wanneer je markiezen volledig vrij laat. Het Argentijnse restaurant aan het spui had in de jaren tachtig de historische gevel helemaal weten te verknoeien door markiezen op alle verdiepingen toe te passen, ook bij smalle ramen die daarvoor helemaal niet geschikt zijn (het zolderraam). De markiezen waren een vorm van reclame, want de gevel ligt in een smalle straat op het noorden en krijgt nauwelijks zonlicht. Het heeft de gemeente heel wat moeite gekost vrijwel alle rommel van de gevel te krijgen, maar het is gelukt. Die resultaten worden ongedaan gemaakt als de schrijvers van de raadsnotitie hun zin krijgen.

Literatuur: Hans Tulleners. 'Spui 3. Uitwendig het meest toegetakelde monument van Amsterdam.' De Lamp (voorloper van Binnenstad) 101 (december 1986).

Uiteindelijk gaat het ook om de vraag of het algemeen toestaan van markiezen verstandig is in onze beschermde binnenstad. In onze monumentenstad gelden immers strenge reclameregels, met als bijgevolg dat ondernemers naar manieren zoeken het stringente reclamebeleid te omzeilen. Het doel daarvan is hun gebouwen en daarmee hun neringen te laten opvallen. Het gebruik van markiezen heeft dus vaak niets te maken met zonwering. In een felle kleur en met de naam van bedrijf erop wordt dan het hele gebouw een reclamebord. Daarvan bestaan al schokkende voorbeelden. Zo worden er enorme markiezen geplaatst op gevels die nooit zon krijgen. Alleen gevels op het zuiden en westen, zeker niet in smalle straten, hebben zon. Bij café's worden markiezen in combinatie met terrasverwarming een buitenruimte voor rokers die zomer en winter in bedrijf is. Overigens kan hinder van de zon ook worden voorkomen door het toepassen van vlakhangende zonweringen of nog beter UV-werende folie op het glas. Bovendien zijn voorzieningen in het interieur mogelijk zoals van oudsher toegepast (luiken, gordijnen of jaloezieën).

Op de commissievergadering van 13 september werd door de VVAB ingesproken over dit onderwerp. De VVAB-inspreker vroeg de deelraad te bevorderen dat het stadsdeelbestuur bij het opstellen van een preadvies op de raadsnotitie de aanbevelingen van de vereniging meeneemt en advies daarover vraagt bij Bureau Monumenten & Archeologie (BMA). Aldus werd besloten. Stadsdeelbestuurder Boudewijn Oranje zei zelf weinig te voelen voor het raadsvoorstel en het eens te zijn met de VVAB.

Meer lezen:
[Raadsadres VVAB] (8 september 2011) (PDF bestand)

(WS, 6/10/2011)