Attiek Hans 't Mannetje verdwenen

De monumentale attiek van de achtergevel van Kerkstraat 61, in de jaren zeventig gemaakt door Hans 't Mannetje, is van de gevel verwijderd. De VVAB heeft nadere informatie ingewonnen.

Het attiek in het restauratieatelier Uilenburg (foto Wim Ruigrok/VVAB)

De verdwenen attiek in 1992. (foto Bureau Monumentenzorg/SAA)

Onlangs zagen wij op de Funda-website een recente foto van de achtergevel van het Kerkstraat 61 met een kale kroonlijst, zonder attiek. De houten versiering bestond uit een balustrade, een middenstuk met kuif en twee hoekstukken.

Het gaat om een koetshuis in de Kerkstraat, waarvan de tuingevel aan de achterzijde de architectonische afsluiting vormt van een grachtenpand aan de Keizersgracht en de daarachter gelegen keurtuin. Het betreft een dichte gevel met nissen met beelden van Ceres en Hercules, afgesloten met een kroonlijst met attiek. Deze attiek was al eerder verdwenen, maar werd in 1976 opnieuw gesneden door Hans 't Mannetje van het restauratieatelier Uilenburg, onder directie van het Bureau Monumentenzorg. De gevel is toen gerestaureerd aan de hand van een schilderij van Hendrik Keun uit 1772, dat wordt bewaard in het Rijksmuseum. Ook het opzetstuk op het daarvoor gelegen tuinhuis keerde terug. Het is zeer te betreuren dat deze restauratie nu weer ongedaan is gemaakt.

De monumentale achtergevel van Kerkstraat 61, nog met de door Hans 't Mannetje opnieuw gemaakte attiek met middenstuk (foto RCE)

Nicolaas Doekscheer en Elisabeth Groen lieten in de Kerkstraat achter hun grachtentuin een groot koetshuis in rococostijl bouwen. Hier is Doekscheer afgebeeld in gesprek met de tuinman, terwijl zijn vrouw de dienstmeid toespreekt. Schilderij van Hendrik Keun, 1772 (Rijksmuseum)

In de Vierde Uitleg van 1662 werd de Kerkstraat aangelegd als dienststraat ter ontsluiting van de achter de grachtenhuizen te bouwen koetshuizen. De panden Keizersgracht 524 en 526 kregen een groot koetshuis aan de Kerkstraat, dat in 1758 werd verbouwd en zijn huidige aanzien kreeg – zoals weergegeven op het schilderij van Hendrik Keun. Voor het koetshuis verrees nog een lager tuinhuis. In het koetshuis bevonden zich boven de stallen twee koetsierswoningen, elk met een eigen zolder met vlieringluik en hijsbalk, aan de voorgevel in de Kerkstraat. De hijsbalken verraden de plaats van de twee achter de voorgevel gelegen zadeldaken. De achtergevel was blind omdat het niet de bedoeling was dat het dienstpersoneel in de grachtentuin kon kijken.

Huidige toestand (foto Funda, 2021)

In de periode 1968-1986 was Hans 't Mannetje (1944-2016) de drijvende kracht achter het restauratieatelier in de Uilenburger synagoge, waar hij talrijke jonge mensen heeft opgeleid in het stijlzuiver ambachtelijk restaureren van gebeeldhouwde bouwfragmenten. Het atelier vervulde in de grote restauratiestroom van de jaren zeventig en tachtig een belangrijke rol bij restauratieprojecten in Amsterdam. Veel verdwenen decoratieve onderdelen keerden in deze periode in het stadsbeeld terug. Het atelier leverde niet alleen een directe bijdrage aan de monumentenzorg, maar ook indirect door de opleiding van ambachtslieden en restauratoren. Toen het restauratieatelier op Uilenburg in 1986 door de gemeente werd opgeheven, verliet Hans 't Mannetje boos en teleurgesteld Amsterdam. De rest van zijn leven heeft hij veel gevelstenen gemaakt die in heel Nederland zijn geplaatst. Hij heeft dit oude ambacht nieuw leven ingeblazen en is vooral bekend door zijn gevelstenen.

De VVAB heeft de gemeente in een brief gewezen op de geheimzinnige verdwijning van het attiek en heeft ook ter plaatse informatie ingewonnen. We hebben geen contact kunnen leggen met de eigenaar. Als wij meer te weten komen, zullen wij dat hier vermelden.

UPDATE. De VVAB heeft inmiddels contact met de nieuwe eigenaar van het pand. Er wordt hard gewerkt aan het reproduceren en terugplaatsen van het attiek. Nadere berichten volgen.

(WS, 20/12/2021)