Crabethraam wordt opgeslagen

Oude Kerk met bestuursdwang aangeschreven

Aan het begin van dit jaar heeft Guido Hoogewoud in Binnenstad een artikel gepubliceerd over het gebrandschilderde raam van Dirck Crabeth in de Mariakapel van de Oude Kerk, het Sterfbed van Maria. Aangezien het glas op diverse plaatsen is gebarsten en de glas-in-loodpanelen zodanig zijn vervormd dat het glas uit het lood dreigt te vallen, heeft de gemeente de Stichting de Oude Kerk nu aangeschreven. Er dienen onmiddellijk werkzaamheden plaats te vinden om zowel het Crabeth- als het naastgelegen burgemeestersraam veilig te stellen. Om verdere schade te voorkomen dienen de glazen uit het venster te worden genomen. Wachtende de restauratie zullen de glas-in-loodpanelen voorlopig worden opgeslagen.

In de aanschrijvingsbrief die de afdeling Bouwtoezicht de Stichting de Oude Kerk op 30 september 2019 stuurde, staat dat de constructie dusdanig snel vervormt dat het glazen in de loodramen kapot gaan. De oorzaak ligt bij de scheurvorming in de muur als gevolg van partieel funderingsherstel. De glas-in-loodramen zijn 'ernstig vervormd' en 'op sommige plekken al gebroken'. De gemeente past nu 'bestuursdwang' toe om voorzieningen te treffen om verdere beschadigingen en het uitvallen van gebrandschilderd glas te voorkomen: het documenteren, demonteren en opslaan van de glas-in-loodramen diende 4 oktober te starten en zonder onderbreking plaats te vinden tot deze zijn voltooid, waarbij een plan daartoe vooraf ter goedkeuring moest worden voorgelegd aan de gemeente. Indien de stichting niet of niet snel genoeg reageerde, zou de gemeente de glas-in-loodramen zelf uitnemen en opslaan en de kosten daarvan op de stichting verhalen.

Detail van het Crabethraam met uithangend glas (foto: Wim Ruigrok, november 2018)

Voor de VVAB komt de handhavingsactie van de gemeente niet helemaal als verrassing. Guido Hoogewoud, die onze vereniging vertegenwoordigt in het Oude Kerk-overleg, had zowel de Stichting de Oude Kerk als de gemeente al twee jaar geleden gewaarschuwd. Ook stond in Binnenstad 291 een artikel over het Crabethraam van zijn hand, waarin op de beschadiging werd gewezen [Dirck Crabeths Sterfbed van Maria in de Mariakapel van de Oude Kerk]. Bij dit artikel was een alarmerende foto van Wim Ruigrok afgedrukt, die hierbij is gereproduceerd. Omdat dit zestiende-eeuwse raam al een tijdlang ernstig is beschadigd, verkeerden wij in de veronderstelling dat dit raam in het kader van de Subsidieregeling Instandhouding Monumenten gerestaureerd zou worden, maar de restauratieaanvraag bleek alleen betrekking te hebben op de scheuren in de muur, waardoor de beschadigingen waren veroorzaakt. Wij verbazen ons daarom dat de Stichting de Oude Kerk of de gemeente niet eerder actie heeft ondernomen.

Het Crabethraam beeldt het sterfbed van Maria uit en dateert uit 1555. Aan de hand van een ontwerptekening die hij had gevonden in het Rijksprentenkabinet heeft de kunsthistoricus Van Regteren Altena het raam in 1938 toegeschreven aan de Goudse glazenier Dirck Crabeth (1501-1574), bekend van de glas-in-loodramen in de Sint Jan in Gouda. Het raam in de Oude Kerk is het enige van deze beroemde Goudse glazenier in Amsterdam. Het sterfbed is geplaatst tegen een architectonische achtergrond. In het sponsorsvak daaronder staan de – postume – stichters Cornelis Brunt en zijn vrouw Trijn Loenen en hun patroonheiligen Cornelius (met de pauselijke tiara en een hoorn in de hand) en Catharina (met kroon en zwaard) afgebeeld. Het is een wonder dat het Crabethraam de Alteratie van 1578 heeft overleefd.
Het burgemeestersglas dateert uit 1759 en is een voortzetting van het eerste burgemeestersglas uit 1654. Die glazen tonen de wapens van alle burgemeesters die de stad vanaf de Alteratie hebben bestuurd. Toen het eerste glas in 1757 vol was, ging men verder op het tweede glas naast het Crabethraam in de Mariakapel. Bovenin zijn de stadswapens, het koggeschip en de drie Andreaskruizen afgebeeld, in een fronton waarop twee schutters zitten. Beide glazen zijn voor Amsterdam van onschatbare waarde.

[Artikel van Guido Hoogewoud] (Binnenstad 291)

(WS, 23/10/2019)