Monumentenvergunning voor sloop Binnengasthuisterrein verleend

Het stadsdeel Centrum heeft op 12 januari 2009 de monumentenvergunning verleend die de UvA had aangevraagd om twee Rijksmonumenten op het Binnengasthuisterrein te slopen, de Tweede Chirurgische Kliniek en het Zusterhuis, ten behoeve van nieuwbouw. Op dezelfde dag heeft de vereniging - nog binnen de termijn van de tervisielegging van het conceptbesluit dat tot en met 12 januari liep - een zienswijze bij het stadsdeel ingediend met inhoudelijke en procedurele bezwaren tegen dat besluit.

De tot sloop veroordeelde voormalige Theaterschool (foto Wim Ruigrok)

Door de vergunning nog binnen de termijn van de tervisielegging te verlenen, heeft het stadsdeel onzorgvuldig gehandeld. Onze zienswijze kon daardoor niet bij de besluitvorming worden betrokken.

De vereniging diende op 20 februari een pro-forma bezwaarschrift in bij de rechtbank, gevolgd door inhoudelijke gronden op 20 maart.

Waardestelling

Op verzoek van onze vereniging heeft architectuurhistoricus en docent aan de UvA, dr. Gerrit Vermeer een onafhankelijke waardestelling gemaakt die als bijlage aan de zienswijze is gevoegd. De waardestelling bevestigt de reeds bestaande waardestellingen en onderstreept opnieuw de bijzondere cultuurhistorische en kunsthistorische waarde van de BG-gebouwen. Ook wordt gewezen op de rol die deze gebouwen vervullen binnen het totale complex. Door de bouw van de universiteitsbibliotheek gaan niet alleen twee waardevolle Rijksmonumenten verloren, maar verliest ook het gebied als geheel veel van zijn waarde. De conclusies luiden:

1. Het BG-terrein vertegenwoordigt unieke stedenbouwkundige waarden als de laatste plek in Amsterdam waar de ruimtelijke kwaliteiten van een kloosterkwartier nog te beleven zijn – zij het in een negentiende-eeuwse gedaante – en deze waarden gaan door de sloop van de BG-gebouwen en de bouw van de bibliotheek verloren.
2. De ensemblewaarde van het BG-terrein, als een uiterst zeldzaam geheel van afzonderlijke gebouwen, gaat door de sloop/nieuwbouw verloren. De resterende gebouwen verliezen hun historische en stedenbouwkundige samenhang en context, ook al omdat het nieuwe ontwerp er op geen enkele manier aan refereert.
3. De representatieve waarde voor de ontwikkeling en de typologie van het ziekenhuis is zeer hoog. Het Binnengasthuisterrein vormt een staalkaart van de typologische ontwikkeling van het ziekenhuis in de belangrijke periode van circa 1870 tot 1900. Dit geheel zou van het belangrijkste en meest opmerkelijke object worden beroofd.
4. Vanwege de schakelfunctie van een aantal gebouwen en in het bijzonder de Tweede Chirurgische Kliniek en het aangrenzende Zusterhuis tussen de negentiende-eeuwse historiserende architectuur en de utilitaire en rationalistische stromingen in de twintigste eeuw dienen de Tweede Chirurgische Kliniek en het Zusterhuis van de architect Poggenbeek gehandhaafd te blijven.

Advies van de Minister

De vereniging sluit zich in haar zienswijze aan bij het advies van RACM, ondertekend door Minister Plasterk. Dat ministeriële advies is door de ferme bewoordingen waarin het is gesteld: "Het dichtbouwen van de bestaande open binnenruimte, zoals thans omsloten door de Tweede Chirurgische Kliniek en het Zusterhuis, is zeer ongewenst. Hierdoor ontstaat een verder verlies van de identiteit van het gebied, gevormd door de gesloten hovenstructuur". En: "Van begin af aan lijkt het programma te groot geweest om nieuwbouw op deze plek te realiseren die recht kan doen aan zowel de bestaande monumentale bebouwing als aan handhaving c.q. versterking van de karakteristieke hovenstructuur". Tenslotte: "De inspanningen die voor het ontwerp zijn verricht rechtvaardigen naar mijn mening dan ook niet het doen verdwijnen van een gebouw van sociaal-cultuurhistorisch en architectuurhistorisch nationaal belang. Gelet op het bovenstaande bestaan er vanuit het oogpunt van monumentenzorg ernstige bezwaren tegen de uitvoering van het hierboven beoordeelde plan en adviseer ik u derhalve negatief".

Fortis op het Rokin alternatief voor BG-terrein

Het stadsdeel had het negatieve advies van de Minister kunnen aangrijpen om de eigen koers te verleggen en alsnog te zoeken naar alternatieven. Inmiddels is er opnieuw een groot gebouw in nabijheid van het BG-terrein beschikbaar gekomen, namelijk het voormalige Fortis-bankgebouw op het Rokin, met een vloeroppervlakte van ca. 20.000 m2. De gemeente zoekt naar een nieuwe functie voor dit gebouw. Op dit terrein stond het Sint Pietersgasthuis, één van de voorlopers van het latere Binnengasthuis. Deze locatie bevindt zich op korte afstand van het Binnengasthuisterrein, centraal in de binnenstad en zal door de aanleg van de Noord/Zuidlijn straks zeer goed bereikbaar zijn. De universiteitsbibliotheek zou in dit enorme gebouwencomplex gemakkelijk passen. Bovendien zou vervanging van dit slecht in de binnenstad passend gebouw door representatieve nieuwbouw de kwaliteit van de historische binnenstad vergroten zonder dat daarvoor Rijksmonumenten moeten worden gesloopt.

Belangenafweging

De zienswijze gaat ook inhoudelijk in op de "belangenafweging" die het stadsdeel heeft gemaakt. De vereniging concludeert dat deze belangenafweging niet overtuigt, dat deze genomen is op onjuiste gronden, voor zover deze al is gemotiveerd, en in het geheel niet de sloop van Rijksmonumenten rechtvaardigt. De belangenafweging vond bovendien plaats op het verkeerde moment, namelijk voordat zwaarwegende adviezen waren ontvangen. Wettelijke adviezen, zoals die van de Minister, zijn daardoor geheel buiten de afweging gebleven en ook niet met een contra-expertise weerlegd.

De vereniging schrijft tenslotte dat het stadsdeel zou moeten optreden voor het behoud van de als Rijksmonument beschermde BG-gebouwen, niet alleen vanwege het belang van de individuele objecten maar ook omdat deze gebouwen de dragers vormen van de beschermde stedenbouwkundige structuur van een beschermd stadsgezicht in de zin van de Monumentenwet. Gelet ook op de ambitie van de gemeente Amsterdam, het Rijk en de stakeholders, waaronder de UvA, om de grachtengordel van Amsterdam te plaatsen op de Werelderfgoedlijst van UNESCO met de binnenstad als bufferzone, dient deze aantasting van dit gebied met grootschalige nieuwbouw door het stadsdeel afgewezen te worden.

De volledige tekst van de zienswijze inclusief de waardestelling is hier beneden te downloaden. Behalve de vereniging hebben ook het Cuypers Genootschap, de Initiatiefgroep Burgwallen Zuid, de Vereniging VOL BG en individuele bewoners een zienswijze ingediend.

(W.S., 17/1/2009, update 2/4/2009)

Meer lezen:
[Inhoudelijke gronden bezwaarschrift Monumentenvergunning] (PDF bestand)
[Zienswijze artikel 19-procedure BG-terrein] (PDF bestand)
[Pro-forma bezwaarschrift Monumentenvergunning] (PDF bestand)
[Zienswijze Monumentenvergunning] (PDF bestand)
[Zienswijze Bouwvergunning] (PDF bestand)
[Advies RACM] (PDF bestand)

[Negatief advies van minister Plasterk]
[Vereniging spreekt zich opnieuw uit]
[Raad van State vernietigt bestemmingsplan op onderdelen]