Het Blaeu-Erf vernieuwd

Enige jaren heeft men vanuit de tram op de Nieuwezijds Voorburgwal, net voorbij de Nieuwe Kerk richting Centraalstation, de borden kunnen ontwaren: 'Stadsherstel herstelt ook hier de stad'.

De NZ Voorburgwal is gedempt in 1884. Op deze foto is de gracht nog te zien, evenals de oude bebouwing.

In 1980 was van de oude bebouwing weinig meer over. Het hoekpand is zelfs geheel verdwenen.

Toen hier eind 1980 de steigers verschenen, slaakten vele omwonenden een zucht van verlichting; eindelijk zou er een einde komen aan dit verpauperde stukje binnenstad. Bekende namen hebben dit project eeuwenlang gedomineerd: eerst de garen- en manufacturenhandelaar B. ter Haar, daarna in het midden van deze eeuw de textielgroothandel Van Wees en Weiss en tot slot de huizenhandelaar Tabak die grootse plannen had met dit gebied. De parkeergarage die nu naast De Bijenkorf is verrezen had hij op deze plaats gedacht. Juist voor dit kleinschalige gebied dat nog zijn oorspronkelijke stratenplan en parcellering kent, zou dit rampzalig zijn geweest.
Het gehele project, Blaeu-Erf genaamd naar de drukker Joan Blaeu die hier in de 17de eeuw was gevestigd, omvat een 20-tal panden die ruwweg zijn gesitueerd aan de Nieuwezijds Voorburgwal tussen Sint Geertruidensteeg en het Romeinse steegje, links van de Wells Fargo Saloon op nr. 101.

NZ Voorburgwal 87-97 na restauratie.

De eerste fase die onlangs gereedkwam, omvatte de panden Sint Nicolaasstraat 49 en 51 en de panden Nieuwezijds Voorburgwal 97 en 99. Het betrof hier drie woonhuizen en een pakhuis (nr. 99). Behalve nr. 97 dat omstreeks 1960 door Tabak was gesloopt, stamden de panden in hun huidige verschijningsvorm uit de 17de eeuw. Van de oorspronkelijke middeleeuwse vorm was, behalve de parcellering, niets meer over. Uit de bouwsporen bleek dat het pakhuis, nr. 99, in de 18de eeuw met twee verdiepingen was verhoogd. Twee daarachter liggende pandjes aan het Hol zijn toen eveneens verhoogd met één verdieping, waarna ze bij nr. 99 zijn gevoegd.
Sint Nicolaasstraat 49 bleek zo bouwvallig te zijn dat dit pand op last van Bouw- en Woningtoezicht in 1980 acuut moest worden gesloopt. Na uitgebreid bouwkundig onderzoek kwam daarna vast te staan dat de bouwkundige toestand van de rest van het complex eveneens erg slecht was, zodat tot algehele demontage moest worden besloten. Tevens bleek dat het gehele complex zeer ernstig door zwam was aangetast. Hier kwam nog bij dat ook de fundering door Bouw- en Woningtoezicht was afgekeurd. Opvallend is dat in een tijd, waarin 'consolidatie' hét sleutelwoord in de monumentenwereld is, in volledige overeenstemming met Monumentenzorg tot reconstructie werd besloten, zelfs van het pand nr. 97 dat in 1960 reeds was gesloopt.
Enige van de argumenten die na lang wikken en wegen tot zo'n reconstructie leiden zijn:

• de constructieve toestand was zodanig, dat consolidatie niet haalbaar was (nr. 99);
• eventuele nieuwbouw mocht niet dezelfde hoogte krijgen in verband met de eisen van het vigerende 'bestemmingsplan' (nr. 97);
• voor de herbouw van nr. 97 was voor het vorenstaande echter ontheffing te krijgen;
• herbouw is in dit geval even duur als nieuwbouw;
• Stadsherstel is door zijn restauratieervaring uiteraard meer gericht op restauratie dan op nieuwbouw en zal in zo'n geval sneller voor het eerste kiezen;
• de oorspronkelijke vorm van nr. 97 was nauwkeurig bekend door middel van opmeettekeningen en foto's.

Uiteraard slaat zo'n reconstructie meer op het exterieur dan op het interieur. Binnenshuis is getracht, uitgaande van de bestaande perceelsmaten, wooneenheden te creëren die voldoen aan de huidige eisen. In de nrs. 97 en 99 ontstonden zodoende een zevental ruime 2- en 3-kamerwoningen, terwijl op de beganegrond een winkel respectievelijk kantoorruimte is gesitueerd.
In de panden Sint Nicolaasstraat 49 en 51 zijn op de begane grond twee winkeltjes geprojecteerd, terwijl daarboven 4 H.A.T.-eenheden (Huisvesting Alleenstaanden en Twee-persoonshuishoudens) zijn ontstaan. Deze HAT-eenheden worden afzonderlijk gesubsidieerd door het Ministerie van Volkshuisvesting, waardoor hier de huren ongeveer ƒ 250 per maand bedragen. Opvallend is dat na de scepsis die tijdens de herbouw alom te horen was, thans, na het gereedkomen, ook de instemming algemeen is.
Nu de stalen portalen verdwenen zijn achter fraai geprofileerde betimmeringen en de muren het spiksplinternieuwe effect wat kwijt zijn, is iedereen blij dat de stad juist hier in haar oude gedaante is hersteld/vernieuwd.
Principiële tegenstanders zullen wellicht deze reïncarnatie blijven afkeuren, ook daarvan is Stadsherstel zich bewust. Maar ook Stadsherstel vernieuwt! Als straks de naastliggende tweede fase gereed zal zijn, zal hier voor het eerst in de geschiedenis van Stadsherstel moderne nieuwbouw zijn toegepast. Laten we dan maar eens gaan vergelijken.

Jaap van der Veen

(Uit: De Lamp van Diogenes 75/76, september 1982)