De nieuwe Jordaan

"De Jordaan saneert zichzelf" zeiden vooroorlogse optimisten. Wat zij bedoelden was dat de ergste gebreken in de woonomstandigheden en de hygiëne - de inpandige éénkamerwoningen, de "boldootkar" e.a. - door gemeentelijke maatregelen verdwenen en dat er nieuwe huizen werden gebouwd als de oude aan bouwvalligheid bezweken.

Wat er tussen 1920 en 1940 is gebouwd draagt weinig bij tot het architectonische karakter van de wijk, maar veel tot de instandhouding van de woonfunctie, want het zijn redelijk goede en goedkope woningen. Dit automatische saneringsproces - als men het zo noemen kan - is na 1945 niet opnieuw in gang gekomen. De Jordaan zit vol bouwvallen en gaten. In 1965 trad een bevriezingsverordening in werking om de verdere verkrotting en het voortwoekeren van industrietjes tegen te gaan, in afwachting van een bestemmingsplan dat de lijn voor de stedebouwkundige vernieuwing zou aangeven. Het effect is niet gunstig geweest. De enige positieve ontwikkeling is de restauratieactiviteit, verder ging de afbraak door. Wat de Afdeling Stadsontwikkeling van P.W. zich voorstelt als toekomstbeeld voor de Jordaan is inmiddels duidelijker geworden. Een officieel plan is het nog niet, men heeft - en dat verdient hulde - eerst op voorlichtingsavonden de mening van de bevolking willen peilen. De kaarten en maquettes zijn in de Zuiderkerk en daarna in de Waag tentoongesteld. Wie iets van vroegere Jordaanstudies gezien heeft ontdekt een kentering ten goede. Het is nu bepaald de bedoeling de Jordaan - tenminste ten Noorden van de Rozengracht - als woonwijk te handhaven, en langs de belangrijkste grachten de bebouwing te herstellen. Toch bevat het plan nog te veel doorbraken en afbraken. Dat is niet alleen een bezwaar tegen het plan als einddoel, maar vooral tegen de jarenlange ellende die daaraan voorafgaat. Ondanks het verwaarloosde uiterlijk is de Jordaan een levendige buurt. Dat leven verandert snel. De schilderachtige armoe verdwijnt en daar hoeft niemand rouwig om te zijn. Nieuwe winkeltjes en buitenlandse eethuisjes komen op. Vroegere gezinswoningen van twee kamertjes zonder keuken en w. c. op de gemeenschappelijke trap worden ingericht tot woningen voor alleenstaanden, o. a, studenten. Er zou uit de Jordaan zelf nog veel meer aan initiatief te halen zijn indien de verbetering van de bewoonbaarheid als een op korte termijn bereikbaar doel werd gesteld en door gemeentelijke steun zou worden aangemoedigd. Het grootste gevaar is namelijk dat de Jordaan, wachtend op de fondsen voor uitvoering van een rechtsgeldig bestemmingsplan met alles wat daarbij hoort aan onteigening, ontruiming, bedrijfsschadevergoeding e.d., intussen in puin valt, verlaten wordt door de oude bewoners en zijn aantrekkingskracht voor nieuwe bewoners verliest. Dit gevaar wordt ook van gemeentewege beseft. Er zijn plannen om speelterreintjes e.d. te maken op leeggesloopte stukken. Hoe sympathiek ook, raakt zoiets niet de kern. Dat blijft het bouwen: herbouwen waar gesloopt is, restaureren van monumenten, verbeteren van verouderde woninginrichting.

Dit nummer van de Lamp van Diogenes is gewijd aan één restauratieproject in de Jordaan, het eerste in de buurt waarbij een flink aantal percelen is betrokken. Indien er de komende jaren tientallen van zulke projecten van de grond komen door onderlinge samenwerking van eigenaars, en zij krijgen daarvoor overheidssteun, dan zou de uitdrukking "de Jordaan saneert zichzelf" weer inhoud kunnen krijgen, beter dan vóór 1940, en levensvatbaarder dan volgens de o.i. wel erg abstracte en ingrijpende denkbeelden van de Afdeling Stadsontwikkeling.

(Uit: De Lamp van Diogenes 8, maart 1969)