Monumentenzorg voor de rijken?

Progressieve Puriteinen

Ervan uitgaande dat 'progressief' thans dezelfde sociale dwanglading heeft als 'rechtgelovig' een paar honderd jaar geleden, is zowel de domheid als de boosaardigheid verklaarbaar van de anti-monumentenzorg-publiciteit die op het monumentenjaar is gevolgd.

Het betoog van die publikaties is vrij eenvormig. Men begint met de zuinige erkenning dat het in stand houden van enkele voorbeelden van historische bouwstijlen zin kan hebben.
Máár - en dan komt het - een schande is het dat er miljoenen belastinggeld besteed worden aan overbodig dure restauraties waarvan alleen vermogende lieden profiteren, terwijl er géén middelen zijn om woningen met betaalbare huren te bouwen. Luxe voor de rijken, waar de gewone man geen boodschap aan heeft!

Voor een bekwaam journalist is het niet zo moeilijk om enkele feiten te toetsen. Hij kan het beperkte bedrag voor monumentenzorg op de C.R.M.-begroting vergelijken met de miljarden die Volkshuisvesting besteedt aan woningwetbouw en aan een uitgebreid repertoire van subsidieregelingen, die alle ten doel hebben veel mensen beneden de kostprijs een redelijke woning te verschaffen. Hij kan konstateren dat de kosten van nieuwe huizen in een oude stad (rond f 100.000,- voor een woningwetwoning) niet zo ver af liggen van die in gerestaureerde monumenten. Hij zou kunnen nagaan hoeveel gevarieerder de bevolkingssamenstelling van oude wijken wordt door de restauraties, en welke invloeden ervan uit gaan op winkels, horeca-bedrijven en kulturele aktiviteiten. Er is materiaal genoeg te vergaren voor wie zich verdiepen wil in de maatschappelijke aspekten van de rehabilitatie voor monumentenzorg. Wie eigen onderzoek vervangt door onbewezen verhalen van lieden die zich voor 'de buurt' uitgeven, pleegt een dom soort journalistiek, al ligt het goed in de sensatie-markt.

In die verhalen, en de gretigheid waarmee zij verspreid worden, schuilt echter een soort geladenheid, die aan feiten en argumenten voorbijgaat. Voor de socialistengeneratie van Henriëtte Roland Holst of Henri Polak was het een ideaal het beste van deze wereld voor iedereen toegankelijk te maken: literatuur, muziek, beeldende kunst, stadsschoon en de natuur, dat alles mocht niet gereserveerd blijven voor de vermogende, ontwikkelde burgerij. Zij gingen er - terecht in onze ogen - van uit, dat ontvankelijkheid voor immateriële waarden in alle lagen van de bevolking bestaat, en verder kan worden ontwikkeld.
Die gedachte volgend, is het een goede zaak wanneer stadsbeelden, die alle omwonenden een beleving van vertrouwdheid verschaffen, zo gaaf mogelijk worden hersteld. Het is het meest openbare kunstbezit van ons land. Iedere Amsterdammer kent de Westertoren, maar lang niet alle Amsterdammers hebben het Rijksmuseum bezocht.

De meeste herstelde woonhuismonumenten zijn van buiten belangrijker dan van binnen. Gewoonlijk is er door voortdurende verbouwingen van de oorspronkelijke interieurs niet veel over. De gevels en kappen herrijzen echter in hun oude gedaante, en zij zijn weer, zoals dat heet, 'een lust voor het oog'.

Dáár raken wij waarschijnlijk de kern: 'die lust voor het oog'. Lust màg niet van puriteinen, lust is zondig. Een rechtgelovig mens hief eertijds de ogen ten hemel, hij schuwde zingenot. Een progressief mens (wie durft te beweren dat hij dat niet is?) mag nu als het over stadsvernieuwing gaat, alléén aan lagere huren en openbare voorzieningen denken. Dat de bouwkosten zo hoog zijn omdat de bouwvakkers een goed loon en dure sociale voorzieningen hebben, is voor hem een kapitalistisch bedenksel.

Het kán best goedkoop. Partikulier eigendom van huizen is per definitie slecht, en mensen die hun geld liever aan een gerestaureerd huis besteden dan aan, bijvoorbeeld, een bungalow in Spanje, zijn daarom zondig. Liever bouwvallen dan de ogenverlustiging van de bevoorrechten-boven-het-minimum. Liever lelijk dan de rijkdom van een ander. Hoe eerder de restanten van de kapitalistische maatschappij opgeruimd zijn, des te beter. En wat zijn de grachtenhuizen anders dan monumenten van de bourgeoisie?

Diskussie met puriteinen is een hopeloze zaak, omdat zij in beginsel on verdraagzaam zijn en geen dissidente meningen en feiten gedogen. Zij kunnen de zon niet in het water zien schijnen; de zon moet verduisterd worden. Behalve aan de rechtgelovigen van vroeger die letterlijk met vuur en zwaard de zonde van anderen bestreden, roepen onze progressieve puriteinen nog een andere historische herinnering op. Dat is het futuristisch manifest van 1911, waarin Marinetti en zijn vrienden het vurig verlangde moment beschreven dat de beroemde kultuurschatten van Italië vernietigd zouden worden: wég met musea, monumenten, beelden en schilderijen!
Marinetti eindigde zijn loopbaan als senator onder het Mussolini-regime, en heeft weinig meer van zich laten horen. In Italië zijn in en na de oorlog veel monumenten vernietigd, en ook dáár wordt door kleine groepen met man en macht gewerkt aan de instandhouding van wat overbleef. Naar onze mening een vruchtbaarder bezigheid dan het ronddraven op politieke stokpaarden.

Geurt Brinkgreve

(Uit: De Lamp van Diogenes 37, april 1976)