Welstandstoezicht

De foto toont zeven huizen aan de Prin­sengracht, tussen de Laurierstraat en de Lauriergracht. Geen hoogtepunt in de ge­velwanden van de grachtengordel, maar toch een Amsterdams stadsbeeld, onderdeel van het nog altijd imposante geheel.

Dat stadsbeeld verandert, geleidelijk en onvermijdelijk. Er vallen gaten, er wordt gerestaureerd en nieuw gebouwd. Hun grootste gaafheid en rijkdom hadden de gevelrijen op het eind van de 18de eeuw. De stelling dat elke volgende generatie iets toevoegt en het geheel boeiender maakt, ging toen zeker op. Aan het begin van de bloeitijd waren het de gelijksoortige trapgevels geweest die het beeld bepaalden, later verschenen daartussen de halsgevels, de klokgevels en de onuitputtelijke variaties op het thema kroonlijst. Kruiskozijnen en luiken werden vervangen door schuiframen met een roedeverdeling. in de 19de eeuw verarmde het stadsbeeld. Ook dat was onvermijdelijk: Amsterdam was een armlastige stad in de jaren tussen de Franse tijd en de opening van het Noordzeekanaal. Bouwvallig geworden gevel bekroningen werden vervangen door rechte kroonlijsten; dat was goedkoper en paste beter bij de internationale smaak, al paste het minder bij de hoge zadeldaken. De foto's van Jacob Olie, ruim honderd jaar oud, tonen een stadsbeeld dat morsig was en vervallen, maar nog een wonderlijke gaafheid bezat. De veranderingen de­den min of meer mee in het totale beeld, al zullen het niet altijd verbeteringen zijn geweest ten aanzien van wat er voordien stond.
Van de zeven huizen op de afgedrukte foto zou het drietal links ook op een plaat van Jacob Olie gestaan kunnen hebben. Eerst komt een rijke 18de-eeuwse gevel die na restauratie zijn oude roedeverdeling heeft teruggekregen. Daarnaast een pand dat vermoedelijk een eeuw geleden gemoderniseerd werd, met een rechte kroonlijst en T-ramen. Dan een eenvoudige, harmonische klokgevel met een 19de-eeuwse winkelpui. Het drietal rechts dateert uit de vooroorlogse jaren van de 20ste eeuw.
Hebben deze huizen iets van waarde toe­gevoegd aan de Prinsengracht? Dat kunnen ook de fervente verdedigers van de jongere bouwkunst niet volhouden. Het zijn onbeduidende bouwsels van een soort, waarvan men in elke provincieplaats duizenden voorbeelden kan tegenkomen. De ramen met de kleine ruitjes bovenaan zijn wel karakteristiek voor de tijd van hun ontstaan, maar nogal lelijk. De erker in het tweede huis misstaat in de gevelwand. De trapjes die in nummer drie de harde gevelafsluiting pogen te verlevendigen hebben een zonderling huisvlijt-accent.
Toch is het drietal niet zo érg storend. Het zijn stoplappen waar men overheen kan kijken. Nog altijd is door de regelmatige plaatsing van de staande ramen een herinnering overgebleven van een Am­sterdamse gevelwand.
Het middelste huis werd onlangs vol­tooid. Het is nieuw, het knalt eruit, het is van ver zichtbaar omdat het in de as ligt van de Hartenstraat en de Reestraat. De architect wiens naam ik gelukkig niet ken, zal het vermoedelijk 'modern' of 'eigentijds' noemen. De geboortedatum 1987 kan niet als excuus gelden voor de brutale, smaakloze agressiviteit van dit wanprodukt.
Er is nog altijd een bepaling in de Bouw­verordening die voorschrijft dat een ge­bouw moet voldoen aan eisen van wel­stand, zowel op zichzelf als in verband met zijn naaste omgeving. Er bestaat een geregeld wisselende architectencommissie voor de oude stad, waar bouwplannen aan dit criterium worden getoetst. Heeft de commissie dit plan goedgekeurd? Of is het misschien in afwijking van de ingediende tekeningen uitgevoerd? Mocht dat laatste het geval zijn - zoiets komt wel eens voor! - is het dan niet de taak van Bouw- en Woningtoezicht om te controleren, en zo nodig de bouwstop te zetten?
Elk nieuw gebouw moet aan een lange reeks voorschriften voldoen. Brandveiligheid wordt nauwkeurig gecontroleerd, zelfs de minimummaten van portaaltjes en toiletten zijn tot op de centimeter vastgelegd. Maar wat een gebouw gedurende lange jaren kan bederven aan een interna­tionaal cultuurbezit als de Amsterdamse grachtengordel, dat is blijkbaar vogelvrij...

Geurt Brinkgreve

(Uit: De Lamp van Diogenes 109, mei 1988)