De Mirakelkolom

Een der merkwaardigste middeleeuwse gebouwen van Amsterdam is geweest de Nieuwezijds Kapel of Heilige Stede, tussen de Kalverstraat, Rokin, Wijde en Enge Kapelsteeg. Gesticht in 1345 ter plaatse van het woonhuis, waar een miraculeuze gebeurtenis zou hebben plaatsgevonden, werd de Kapel in 1452-'55 groter en fraaier herbouwd. Het 'Mirakel van Amsterdam' trok vele bedevaartgangers, onder wie de keizers Maximiliaan en Karel V.

Volgens de overlevering is dát de aanleiding geweest tot de keizerskroon op het stadswapen. Zeker hebben de bedevaarten een belangrijke factor gevormd in de opkomst van Amsterdam. Nog steeds vindt jaarlijks in maart de Stille Qmgang plaats ter ere van het Sacramentsmirakel van 1345.

Na de Alteratie van 1578 werd het kerkgebouw van zijn altaren, beelden en sieraden ontdaan en aanvankelijk gebruikt als paardenstal en pakhuis. In 1590 richtte het stadsbestuur de Nieuwezijds Kapel in tot Hervormde Kerk. In 1890 werd de Kapel gesloten wegens bouwvalligheid. Jaren lang woedde een felle controverse over het voornemen van het kerkbestuur om het historische monument te slopen. Het gemeentebestuur verloor echter een proces over de eigendom en bij gebrek aan wettelijke bescherming was in 1908 de afbraak niet meer tegen te houden. Wel liet het gemeentebestuur de gebeeldhouwde natuurstenen fragmenten opslaan met de bedoeling deze later ergens te herplaatsen.

Na herhaalde verhuizingen, waarbij de broze natuursteenblokken onvermijdelijk steeds verder werden beschadigd, kwamen de restanten van de Nieuwezijds Kapel terecht op het erf van de voormalige Synagoge Uilenburg, waar het Bureau Monumentenzorg tot voor kort fragmenten van gesloopte monumenten liet op slaan. De 'kolommen van de Nieuwezijds Kapel' zijn sinds 1908 een slepende kwestie geweest die herhaaldelijk in de gemeenteraad ter sprake is gekomen. Het inititatief voor een oplossing kwam van de stichting Amsterdam Versierd.

De beeldhouwer Hans 't Mannetje en zijn medewerkers in het onlangs opgeheven restauratieatelier Uilenburg hebben de zware stukken steen, die gedeeltelijk waren weggezakt in de grond en overgroeid door brandnetels, uitgelegd en onderzocht. Het bleek mogelijk uit het oorspronkelijke materiaal nog één kolom samen te stellen en na de nodige reparaties te reconstrueren. De rest was onherstelbaar beschadigd. Over die restanten ontstond begin januari van dit jaar hevig rumoer. Hans 't Mannetje moest het gebouw en het erf van de Voormalige synagoge leeg aan het Grondbedrijf opleveren. Het Bureau Monumentenzorg had al enkele jaren tevoren alle 'courante' bouwfragmenten, zoals gevelbekroningen, weggehaald van Uilenburg en opgeslagen op de bouwmaterialenwerf van het Bureau. Op het erf was echter nog een berg natuursteenbrokken achtergebleven, onder meer afkomstig van de gesloopte huizen Crevenna en Huydekoper, en van de Nieuwezijds Kapel. De enige manier om die partij stenen weg te krijgen was er een koper voor te zoeken. Dat lukte, de antiquair Plenge was geïnteresseerd in de fragmenten van de Nieuwezijds Kapel. Kort daarop verschenen kranteberichten dat Hans 't Mannetje werd beschuldigd van verduistering van gemeente-eigendommen. Om onze lezers vollediger in te lichten over de afloop dan uit de kranten bleek, is hiernaast het perscommuniqué afgedrukt dat op 26 februari vanuit het Stadhuis werd verzonden.

Dankzij de medewerking van de Dienst Openbare Werken waren de onderdelen van de ene kolom die zou worden gereconstrueerd, tijdig overgebracht naar de werf van O.W. aan de Van Reigersbergenstraat. Daar hakte de steenbeeldhouwer Joep Munsterman volgens de tekening van Hans 't Mannetje in een nieuw voetstukblok de tekst: 'Tussen Rokin, Wijde Kapelsteeg, Kalverstraat en Enge Kapelsteeg stond van 1347 tot 1908 de Nieuwezijds Kapel of Heilige Stede, gesticht ter ere van het Mirakel van Amsterdam. Onder de talloze bedevaartgangers waren de keizers Maximiliaan en Karel V. Deze kolom, door het Gemeentebestuur bewaard, werd in 1988 opnieuw opgericht door de Stichting Amsterdam Versierd, als herinnering aan de opkomst van Amsterdam'.

Het vaststellen van de plek waar de kolom kon worden herbouwd, heeft heel wat kopzorgen veroorzaakt. Onder de Wijde Kapelsteeg en het Rokin ligt namelijk een bos leidingen van het GEB en de PTT, onder het trottoir van het Rokin loopt bovendien een hoofdhuis van de riolering. De funderingspalen voor het voetstuk van de kolom moesten vlak langs dat riool worden gemikt. Onder toezicht van de ervaren opzichter Kees Voet werd het werk uitgevoerd door het aannemingsbedrijf Hillen en Roosen en de steenhouwers van de firma Cortlever. Ook de opbouw heeft veel technisch vernuft gevergd. Oorspronkelijk maakten de kolommen van de Kapel deel uit van een gebouw. Hun constructieve functie was het dragen van de houten kap, aan de bovenzijde werden zij door trekbalken op hun plaats gehouden. De segmenten van de kolommen bestaan elk uit twee of meer stukken die aaneengepast een geprofileerde ronde schijf vormen met een onregelmatige holte in het hart. Zonder hun oorspronkelijke verankering aan de bovenzijde is de opeenstapeling van die stukken weinig solide en niet berekend op zijdelingse druk van een sterke wind. Het was niet alleen nodig de stukken horizon taal te verbinden met roestvrij stalen krammen, ook vertikaal moest een zodanige verankering worden aangebracht dat de tientallen blokken steen van verschillende afmeting één geheel zouden gaan vormen met de betonfundering. Dat is gebeurd door roestvrij stalen trekstangen aan te brengen door het hart, rondom 'aangekauwd' met mortel, en op spanning gezet met schroefmoeren.

De Stichting Amsterdam Versierd en het Gezelschap van de Stille Omgang brachten uit giften van particuliere fondsen en bedrijven het nodige geld bijeen. Veel vrijwilligerswerk is verricht voor de totstandkoming van dit gedenkteken. Het is een object van grote cultuurhistorische waarde, en een verrijking van het stadsbeeld, dat bovendien voor de duizenden deelnemers aan de jaarlijkse Stille Omgang een bijzondere emotionele betekenis heeft. Toen Mgr. Lescrauwaet, bisschop-coadjutor van Haarlem, op 19 maart de Mirakelkolom onthulde was eindelijk de historie van de fragmenten van de Nieuwezijds Kapel op waardige wijze afgesloten.

(Uit: De Lamp van Diogenes 109, mei 1988)