De Sloterplas

Niet groen en niet links

Het bestuur van Amsterdam werd sinds de oorlog decennia lang gedomineerd door de PvdA. Dat waren voor de binnenstad geen fijne jaren. De socialisten geloofden heilig in de vooruitgang en waren van mening dat de oude handelsmetropool plaats moest maken voor een nieuw zakencentrum, dat heette cityvorming.

Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam, Cornelis van Eesteren, 1935

Ook stedenbouwkundigen beschouwden dat als een onvermijdelijke ontwikkeling. Geurt Brinkgreve heeft zijn leven lang strijd gevoerd tegen dat beleid. De VVAB en haar tijdschrift Binnenstad hebben die strijd tot op heden voortgezet. Inmiddels is de grachtengordel een Unesco-monument geworden, maar waakzaamheid is geboden, want het openbaar bestuur heeft weinig affiniteit met het erfgoed. De cityvorming is vergeten, de nieuwe melkkoe heet massatoerisme.

Het zou echter unfair zijn om te suggereren dat de PvdA in al die jaren alleen maar vernielingen heeft aangericht in de stad. Na de oorlog heeft wethouder J.J. van der Velde de realisering van het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam voortvarend aangepakt. Dat plan dateerde uit 1934 maar was door de crisis en de oorlog bijna twintig jaar op de plank blijven liggen. Zo kreeg het visionaire ontwerp voor Nieuw West alsnog gestalte gedurende de jaren vijftig en de vroege jaren zestig. De tuinsteden Slotermeer, Geuzenveld, Slotervaart en Osdorp, gesitueerd rond een groot recreatiegebied met als hart de Sloterplas, geven een perfect beeld van de toenmalige stedenbouwkundige idealen. Men bouwde niet alleen woningen voor de arbeidersklasse, maar ook een enorm aantal scholen voor de emancipatie van de arbeidersklasse. En het waren echte tuinsteden, met een groene openbare ruimte. De volkswoningbouw was van oudsher een heilig streven van de socialisten, dat culmineerde in Nieuw West.

Ook de stadsvernieuwing van de jaren tachtig was nog een grootschalig socialistisch woningbouwproject, onder leiding van de legendarische wethouder Jan Schaefer. Maar daarbij begon de PvdA toch het contact te verliezen met gewone Amsterdammers. De Dienst der Publieke Werken had al dictatoriale trekjes gekregen, maar het slopen van woningen voor de stadsvernieuwing in de oude volkswijken maakte ook de volkshuisvesters impopulair. De partij was bezig haar eigen politieke graf te graven. Duco Stadig was de laatste vertegenwoordiger van het echte wethouderssocialisme. Althans, die traditie had hem gevormd, maar de bestuurlijke realiteit was anders. Toen hij aantrad in 1994 had staatssecretaris Heerma in Den Haag de volkshuisvesting afgeschaft door de woningbouwverenigingen te dwingen om voortaan als commerciële woningboeren te opereren. De rijksoverheid trok zich geheel terug uit de woningbouw en Stadig zag zich genoodzaakt om samen te werken met corporaties die de oude idealen gretig overboord gooiden, net als vertrouwde oude namen als 'Zomers Buiten'. Het neoliberalisme had zijn intrede gedaan in Amsterdam.

Onder de bezielende leiding van Wim Kok nam de PvdA in Den Haag zelfs het voortouw in het neoliberale beleid. Achteraf beschouwd een werkelijk verbijsterende vorm van verraad aan de kiezers. Omdat Amsterdammers generaties lang op de SDAP en later de PvdA hadden gestemd, duurde het nog lang voordat het oude socialistische bolwerk ook in de hoofdstad ineenstortte. Toen de stadsvernieuwing in Nieuw West na 2000 van start ging, kon Stadig niet verhullen dat er een gure wind was gaan waaien op de Amsterdamse woningmarkt. Zo kwam er een einde aan bijna een eeuw lang stedenbouwkundig en volkshuisvestelijk beleid. In 1994 werd de Gemeentelijke Woningdienst opgedoekt en de vrije markt zou voortaan gestalte geven aan het leven in de stad.

De Sloterplas, gezien vanuit Osdorp. Foto: DRO (1972), coll. Stadsarchief

Toch leek het nog even alsof er licht gloorde aan de politieke horizon. Stadig werd opgevolgd door Maarten van Poelgeest, van GroenLinks. Dat was natuurlijk een opwindende naam, want de PvdA was nooit groen geweest en had haar linkse idealen verkwanseld. Ik dacht werkelijk dat Van Poelgeest nieuw beleid zou maken. GroenLinks werd in 1990 opgericht na een fusie van de PPR, de PSP, de CPN en de EVP. De Politieke Partij Radicalen waren linkse katholieken, mijn schoonouders stemden op de PSP, linkse pacifisten, en de CPN was natuurlijk de CPN, de Communistische Partij Nederland. De Evangelische Volkspartij had net als de PPR een christelijke signatuur, maar dan protestants. Kortom, een fusie van linkse warhoofden die het woord groen als dekmantel gebruikten. Met groot succes, dat wel, het duistere linkse verleden ging op in rook en het modieuze groene imago leverde veel kiezers op.

Maarten van Poelgeest maakte geen nieuw beleid. Tot mijn verbazing gebeurde er niets, de koers van Stadig in de stadsvernieuwing werd gewoon voortgezet. Het politieke klimaat zat niet mee, maar GroenLinks had in elk geval kunnen proberen om een einde te maken aan het slopen van woningen. Sloop-nieuwbouw produceert enorme hoeveelheden CO2 en afval. Renoveren is veel groener, dat was in 2006 geen nieuws. Het woningbouwprogramma werd evenmin linkser: Amsterdam is een reservaat voor de rijken geworden. GroenLinks had in feite helemaal geen visie op de stad, Van Poelgeest vond zelf ook dat Tuinstad Slotermeer een achterlijk wijkje was dat stevig vernieuwd moest worden. Daarbij vertrouwde hij blind op de corporaties, die natuurlijk geen boodschap hadden aan wat voor idealen dan ook.

Het meest recente wapenfeit van GroenLinks is de bouw van een nieuw theater in de Sloterplas. De oude Meervaart wordt gesloopt, op die locatie moet een hotel verrijzen. Het zou grappig zijn om eens uit te rekenen hoeveel CO2 dit besluit oplevert. Daar kunnen ze bij de Shell nog wat van leren. Het besluit is in feite een milieudelict. GroenLinks is niet groen en niet links, sterker nog: het zijn verraders die een stadspark en het milieu opofferen voor politiek gewin.

Vincent van Rossem

(Uit: Binnenstad 303, apr./mei 2021)