In memoriam Onno Boers (1936-2021)

In het laatste nummer van Binnenstad, het 300ste, zette Jos Otten, voorzitter van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Gevelstenen (VVAG), Onno Boers nog in het zonnetje.

Dertig jaar gevelstenenrubriek in dit blad en daarnaast zijn al even lange inzet voor de VVAG vormden daartoe de aanleiding. Die hulde heeft Onno nog in ontvangst kunnen nemen, maar op 4 maart 2021 overleed hij plotseling op 85-jarige leeftijd. Waarschijnlijk als enige in de stad kende hij nagenoeg alle, om en nabij 850 Amsterdamse gevelstenen met naam en toenaam en wist hij onnoemelijk veel over hun herkomst, omzwervingen en huidige locaties én, niet het minst belangrijk, over hun specifieke beeldtaal en iconografie. De lezers van Binnenstad kenden hem voornamelijk van zijn gevelstenenrubriek, maar daarnaast kende Onno nog vele honderden frontonstenen, tekststenen, gedenkstenen, gapers, uithangborden, gevelornamenten, gevel- en brugbeelden en ook daar schreeft hij verschillende artikelen over. Onder meer de samenstellers van de Gids Slavernijverleden Amsterdam (zie Binnenstad 290) profiteerden van zijn ruime kennis op al die gebieden.

Zijn omgang met de 'steentjes', zoals hij ze liefkozend in zijn rubriek noemde, kenmerkte zich door een mix van activisme en speurwerk in archieven en boeken. Hij was even goed thuis in de inventarislijsten van monumentenwerven als in de gravures van Jan Luijken en Pieter Schut die hij vaak, evenals Gertrudis Offenberg in haar boek Gevelstenen in Nederland, als voorbeelden wist te traceren voor de gevelstenen. Als Jos Otten huiseigenaren en woningcorporaties wist te interesseren om gevelstenen op te knappen, of mooier nog, verloren gewaande stenen, 'verdwaald in Gooise tuinen', op hun oorspronkelijke plaats terug te zetten, was daar altijd grondig onderzoek van Onno Boers in de archieven en literatuur aan voorafgegaan. 'Jos is de front office, ik ben de back office', zo noemde hij dat. Een voorbeeld uit vele tientallen teruggekeerde gevelstenen is 'de stadt Schuterop' (Schüttorf) in de Keizersstraat, die de Arnhemse AKU-topman 'Bill' Schutterop ooit op een veiling op de kop had getikt. Een belangrijke aanwinst voor het openluchtmuseum Amsterdam, want de ruime hoeveelheid gevelstenen met namen van Duitse en Westfaalse steden, poorten en kastelen zegt iets over de grote toestroom van Duitsers, door de eeuwen heen, naar Amsterdam. dat gratis Openluchtmuseum dat Amsterdam is, laat op zijn gevelstenen vaak precies dezelfde thema's zien - bijvoorbeeld de 'japonsche rock' of kimono waarover hij onlangs nog schreef - als waarmee museumdirecteuren bezoekers hun museum proberen binnen te lokken. Zijn irritatie over de desinteresse van deftige instituten als het Rijksmuseum en het Amsterdam Museum voor het 'lage' genre gevelstenen - soms volkskunst, maar soms ook het werk van eersterangs beeldhouwers, met een complexe iconografie en betekenis - was dan ook af en toe te merken.

Onno's inzet voor de binnenstad dateert al van ver voor zijn gevelstenenrubriek. Mét onder anderen Geurt Brinkgreve, Luud schimmelpenninck en J.J. Vriend organiseerde hij in 1967, toen er overal immense gaten in de binnenstad vielen, de groots opgezette handtekeningenactie Amsterdaad '75, vóór het behoud en herstel van de binnenstad en tégen 'stedebouwkundig tandbederf', 'pandbederf' en 'gevelwandbederf'. Opgeleid als grafisch ontwerper en onder meer werkzaam als decorontwerper en productieleider bij toneelgroep Centrum, ging hij in de jaren zeventig en tachtig steeds meer over Amsterdam publiceren, wat onder meer resulteerde in het handzame werkje Afgebroken Amsterdam. 104 verdwenen gebouwen en stadsgezichten, verschenen bij Van Gennep in 1984. Zijn belangrijkste publicatie is ongetwijfeld De gevelstenen van Amsterdam uit 2007, met foto's van Pancras van der Vlist, 'het grote gevelstenenboek' zoals Vincent van Rossem in zijn recensie in Binnenstad 226 schreef. (Zie ook het interview door Frans Heddema naar aanleiding van dit boek in 227.) Door deze uitgave en door de gevelstenenrubriek in Binnenstad heeft Onno Boers zich een plaatsje verworven in een illuster rijtje gevelstenenkenners, zoals Van Lennep en Ter Gouw (1868), Lopez Suasso (1875) en Alings (1943). In dit nummer staat zijn laatste bijdrage.

Wilfred van Leeuwen

(Uit: Binnenstad 301/302, jan./mrt. 2021)

Zie ook:
[30 jaar Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Gevelstenen] (Binnenstad 300)