Leidsestraat 100: een winkeltransformatie

In de Leidsestraat, op de hoek van de Lange Leidsedwarsstraat, is nieuwbouw verschenen: een winkelpand met woningen in een vrij opvallende maar toch naar Amsterdam verwijzende architectuur. Het ontwerp van de Architecten Cie werd wel verbeterd door de Commissie voor Ruimtelijke Kwaliteit (de naam van de Amsterdamse welstandscommissie). Na aanvankelijk bezwaar werd het ontwerp, met enige niet-onbelangrijke aanpassingen, toch goedgekeurd.

De Nieuwbouw op Leidsestraat 100 van de Architecten Cie (foto: Wim Ruigrok)

Het voormalige Jamin-pand Leidsestraat 100 (foto: Architecten Cie)

Op deze hoek stond een nogal lelijke blokkendoos uit de jaren tachtig, het zogenaamde Jamin-pand. Het gebouw dat hiervoor in de plaats is gekomen, is eigenlijk geen nieuwbouw, maar een transformatie. De hoofddraagstructuur van het oude Jamin-pand is namelijk in de kern nog aanwezig. De gevels zijn gestript, er is een verdieping en een kap op geplaatst en vervolgens kreeg het pand nieuwe gevels. We zouden dit dus een voorbeeld kunnen noemen van een duurzame transformatie, want de fundering en het (beton)skelet vormen de meest kostbare onderdelen van een gebouw. Daardoor kon de verbouwing ook relatief snel worden uitgevoerd.

Het stadsgezicht is er zeker op vooruitgegaan, want het gebouw voegt zich nu beter in het straatbeeld en manifesteert zich meer als een traditioneel Amsterdams winkel/woonhuis, met beneden een hoge winkelpui en daarboven etagewoningen. Het pand wordt beëindigd door een zinken kap waarin forse dakkapellen zijn geplaatst. De gevel is zowel horizontaal als verticaal geleed door raamnissen, waardoor de suggestie wordt gewekt van een pilastergevel, vergelijkbaar met het winkelpand op Leidsestraat 106 uit 1918. Net als bij dat bouwwerk zijn de borstweringen opgemetseld uit verticaal geplaatste bakstenen - een soort siermetselwerk - maar dat is dan ook de enige versiering aan deze overigens strakke gevel. Het materiaalgebruik - de stalen pui, de witte baksteen en het zinken dak - is echter weinig Amsterdams. Maar dat is ook precies waardoor de ontwerpers een gebouw een eigen karakter kunnen geven, want de welstandsnota De Schoonheid van Amsterdam vraagt een klassieke gevelindeling, maar geen traditioneel materiaalgebruik.

Wie het oorspronkelijke ontwerp beziet valt op dat het huidige accent in de voorgevel, het hoge in de dakkapel doorlopende venster, oorspronkelijk ook in viervoud op de zijgevel was geprojecteerd, maar dat heeft de welstandscommissie weten te voorkomen, wat zowel de architectuur als de inpassing in de omgeving ten goede komt. Toch had de welstandscommissie nog wel iets strenger kunnen zijn. De wijziging van de dakkapellen in de zijgevel vormt een aanzet tot iets wat mijns inziens nog wel iets ingrijpender had kunnen gebeuren, zodat de zijgevel zich nog sterker van de voorgevel in de winkelstraat had kunnen onderscheiden. Door een groter verschil tussen de voor- en zijgevel, bijvoorbeeld in hoogte, geleding of vensterindeling en materiaalgebruik, zou de hierarchie tussen beide sterker tot uitdrukking kunnen komen maar de welstandsnota biedt in deze geen handvat. Ook is het on-Amsterdams - en in strijd met de welstandsregels - om het metselwerk door te zetten tot op straatniveau. De etalageruiten lopen bovendien zonder borstweringen door tot op de grond.

Het verschijnen van een nieuw gebouw in de Amsterdamse binnenstad gaat vrijwel altijd gepaard met kritiek, want het blijkt vrijwel onmogelijk de kwaliteit te bereiken die tot aan de oorlog zo vanzelfsprekend was. Vergelijk dit pand eens met het eerder genoemde pand op nr. 106: wat een verschil in detaillering. Hiermee vergeleken is dit bouwwerk wel heel strak en rechtlijnig. Met name de zijgevel heeft iets saais door de eindeloze repetitie. Door de oogharen bekeken lijkt het wel een mini-Maupoleum, maar dan met enkele, daaraan toegevoegde verticale lijnen.
Toch is het gebouw een grote verbetering in vergelijking met wat er stond: de welstandsnota bewijst haar waarde.

Walther Schoonenberg

Zie ook: https://cie.nl/page/1868/leidsestraat-100

(Uit: Binnenstad 300, okt./dec. 2020)