Iepen toch bedreigd

In het artikel Iepen bedreigd door kademuurrenovatie? in Binnenstad 296 schreef ik dat de monumentale iepen langs de grachten door de kademuurvernieuwing niet worden bedreigd, omdat de gemeente speciale maatregelen zou treffen om deze bomen te behouden. Uit het Programmaplan Bruggen en kademuren en de begeleidende brief van de wethouder blijkt echter dat de monumentale bomen op de kades toch gekapt dreigen te worden. Omdat de nieuwe bomen nooit meer zo groot wordten als de huidige monumentale, zal dit op termijn een enorme impact hebben op de hoeveelheid groen in de (binnen)stad.
Nieuwe Herengracht t/o 7 (foto: Wim Ruigrok)

Mede vanwege hun grootte zijn monumentale bomen – die in het kader van de Amsterdamse Bomenverordening als ‘beschermwaardige hout-opstand’ zijn aangewezen – vaak zeer beeldbepalend. Juist de grote bomen dragen als het ware het groene beeld van de stad. In het Programmaplan Bruggen en kademuren (april 2020) wordt echter aangegeven dat er op dit moment geen technische oplossing beschikbaar is om de monumentale bomen te behouden (pag. 22) en dat er ook geen garantie is dat deze er in de toekomst wel zal zijn. De monumentale bomen zijn veelal te groot om te verplanten en aangezien het er inmiddels op lijkt dat vrijwel alle kades in de binnenstad op de nominatie staan om de komende twintig jaar vernieuwd te worden (1), zou dit wel eens kunnen betekenen dat er op termijn helemaal geen grote bomen meer op de kades zullen staan. Momenteel wordt wel onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om de monumentale bomen te behouden. De wethouder heeft echter aangegeven dat dit geen garantie biedt op succes. In de tussentijd worden de monumentale bomen gekapt.

Standaardisatie versus maatwerk

Als de veiligheid in het geding is, zijn monumentale bomen niet te redden. Maar behalve in de vervanging van verzakte kademuren voorziet het Programma ook in de vernieuwing van kades waar zich geen problemen voordoen: ‘We programmeren waar mogelijk volledige routes […]. Dit betekent dat we ook bruggen en kademuren meenemen die wellicht nog niet aan het einde van hun levensduur zijn’ (Programmaplan, pag. 37).

Wat ook zorgen baart is dat de gemeente naar standaardisatie zoekt om tempo te maken en maatwerk zoveel mogelijk wil vermijden: ‘We richten ons op het significant verhogen van onze productie’ (p. 3) & ‘In een optimaal productieproces is het aantal uitzonderingen (‘specials’) beperkt en werken we zoveel als mogelijk met standaardoplossingen’ (pag. 19). Om monumenten te behouden is echter altijd maatwerk nodig. Dit geldt ook voor monumentaal groen. In het kader van kademuurvernieuwingsproject moet er eind dit jaar een speciale verordening in werking treden om het proces tot het verkrijgen van een kapvergunning te ‘verhelderen’, zodat men meer vaart kan maken. Men kan zich echter afvragen of de wensen tot efficiëntie en standaardisatie wel voldoende zwaarwegende gronden zijn om monumentale bomen te kappen.

Dat behoud op zich wel mogelijk is blijkt uit de iep op de Brouwersgracht t/o nummer 91 die bij een kademuurvervanging is blijven staan. Een dergelijke versteviging aan de buitenzijde van de kademuur zou misschien kunnen worden gebruikt om enkele heel bijzondere bomen te behouden, maar kan niet op grote schaal worden toegepast omdat het uit oogpunt van het historische stadsgezicht en van waterbeheer niet wenselijk is als er overal uitstulpingen in de kademuren verschijnen of als grachten worden versmald. Toch is er een beperkt aantal zeer oude en bijzondere iepen waar mogelijk een uitzondering voor kan worden gemaakt, zoals de iep van een onbekende kruising uit circa 1890 t/o Nieuwe Herengracht 7 en een rijtje van eveneens onbekende herkomst op de Keizersgracht ter hoogte van het Pulitzerhotel, waarvan onlangs wel stekken zijn genomen om deze variëteit niet verloren te laten gaan.

Verlies aan groenvolume

Op termijn zal de kap van de monumentale bomen ook een enorme impact hebben op de hoeveelheid groen in de (binnen)stad. Hoewel er voor elke gekapte boom in principe een nieuwe wordt geplant, zullen de nieuw geplante bomen, gezien de beperktere wortelruimte, naar verwachting nooit meer zo groot kunnen worden als de huidige monumentale (zie Binnenstad 296), met als gevolg dat er in de toekomst aanzienlijk minder groen in de stad aanwezig zal zijn – groen dat behalve voor schaduw en ‘soete lucht’ hard nodig is tegen luchtvervuiling, geluid- en wateroverlast en verlies aan biodiversiteit. De bomen langs de grachten die als monumentaal zijn aangewezen, zijn vrijwel altijd ook groot. Een volwassen boom van 20-25m hoog kan wel 20m breed worden. Een dergelijke boom met een kroon van 20m doorsnede heeft een kroonvolume van 4000m³ (4/3πr³), terwijl een boom met een kroondoorsnee van 15m een kroonvolume heeft van minder dan 2000m³ en een boom van 10m slechts een volume van 500m³. Dergelijke grote verschillen kunnen niet worden gecompenseerd door de aanleg van groenperkjes ter plaatse van opgeheven parkeerplaatsen, gras tussen de tramrails of groen op de daken etc. Grote bomen zijn eigenlijk de enige manier om in een stad grote hoeveelheden groen aan te brengen c.q. te behouden. In die zin zullen alle mooie bedoelingen van de onlangs gelanceerde Groenvisie 2050 teniet worden gedaan. Al het voorgestelde kruimelgroen zal niet op kunnen wegen tegen het groenvolume dat verdwijnt door de kap van grote bomen. De kap van monumentale bomen op de kades kan dus niet gecompenseerd worden door de aanplant van nieuwe bomen ter plaatse of de aanleg van andersoortig groen.

Wanneer de gemeente oprecht streeft naar meer groen in de stad, zal zij ook bereid moeten zijn maatregelen te treffen om de monumentale bomen op de kades te behouden door walmuren niet te vervangen, tenzij dit uit veiligheidsoverwegingen noodzakelijk is, niet naar versnelling en standaardisatie te streven, maar maatwerk te verrichten om monumentale bomen waar mogelijk te behouden, en geen ontheffingen meer te verlenen voor zwaar verkeer, maar zware vrachten over het water te laten vervoeren of op kleinere vrachtwagens over te slaan. In het door de UNESCO beschermde stadsgezicht hoeven monumentale bomen niet opgeofferd te worden aan het (zware) verkeer of aan de eisen die door het Bouwbesluit of door NEN-normen worden gesteld. Dit is een politieke keuze.

Een eerste blijk van goede wil zou kunnen zijn om in afwachting van het onderzoek naar het behoud van de monumentale bomen wel reeds de voorbereidingen voor het behoud in gang te zetten op de kades waar het Programmaplan betrekking op heeft. In verband met de controle van de funderingen van de aangrenzende panden verstrijken er na aankondiging van een kadevernieuwing altijd enkele jaren voordat de vernieuwing daadwerkelijk in gang wordt gezet, precies de tijd die nodig is om een monumentale boom voor te bereiden op zijn behoud.

Juliet Oldenburger

(1) Uit het onderzoek naar de eerste 80 rakken (circa tien km kademuur) blijkt dat deze allemaal vernieuwd moeten worden. Zie Binnenstad 296 voor het kaartje van het onderzoeksgebied, en voor de reeds geplande kademuurprojecten: www.amsterdam.nl/projecten/kademuren/maatregelen-vernieuwing/

[Eerder artikel]

(Uit: Binnenstad 298, mei/jun. 2020)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.