De verkiezingsprogramma's onder de loep genomen

In het kader van de gemeenteraadsverkiezingen op 21 maart a.s. organiseert de VVAB het Grote Binnenstad Debat. Op 5 maart zullen de lijsttrekkers van zes partijen in pakhuis De Zwijger met elkaar in discussie gaan over het beschermd stadsgezicht, de openbare ruimte en de leefbaarheid van de binnenstad. Ter voorbereiding alvast een overzicht van de standpunten van deze partijen, zoals verwoord in hun verkiezingsprogramma's.

Beschermd stadsgezicht

De historische binnenstad van Amsterdam is een van de grootste historische stadskernen van Europa en sinds 2010 UNESCO-werelderfgoed. Verreweg het grootste deel van de Amsterdamse monumenten bevindt zich in de binnenstad. In de verkiezingsprogramma's treffen we echter weinig aan over het onderwerp erfgoed. Dit kan betekenen dat het geen twistpunt is tussen de verschillende partijen, maar ook dat de interesse van de politiek gewoon niet naar dit onderwerp uitgaat – en dat er dus ook geen knelpunten en oplossingen worden benoemd.

De VVD spreekt in haar verkiezingsprogramma wel over het UNESCO-werelderfgoed, maar alleen in verband met de toeristische aantrekkelijkheid van de binnenstad: 'Onze grachtengordel staat niet voor niets op de UNESCO-werelderfgoedlijst, schitterende winkels, prachtige pleinen en parken, een gastvrije bevolking en festivals en feesten die mensen uit de hele wereld trekken.' De Werelderfgoedlijst lijkt voor de VVD alleen van belang vanwege de toeristische promotie. Monumenten zijn voor de VVD zelfs lastig: 'Voor sommige woningen en andere gebouwen zijn vanwege de welstand of een monumentale status belemmeringen om te verduurzamen'. Over het stadsgezicht wordt, en dat is logisch met deze insteek, alleen gesproken in verband met 'het schoonhouden van de openbare ruimte'. In het programma treffen we geen woord aan over de hoogbouw, waar de VVD zich de afgelopen tijd zo sterk voor heeft gemaakt.

Ook D66 spreekt alleen over monumenten in relatie tot duurzaamheid: 'Door ruimte te geven aan duurzame initiatieven, kunnen groene ideeën worden omgezet in daden. Daarom willen we af van onzinnige of verouderde regels die verduurzaming in de weg staan, bijvoorbeeld een verbod op dubbele beglazing in monumenten.' Ook moet de welstandscommissie voortaan Commissie Duurzame Historische Kwaliteit gaan heten en zich minder oriënteren op, wat D66 noemt, 'historische esthetiek'. Opmerkelijk is ook dat D66 aangeeft de binnenstad te willen verdichten door sloop van 'verouderde woningen'. Daar staat tegenover dat D66 erkent dat hoogbouw alleen mogelijk is 'mits het goed in verhouding staat met de (historische?) omgeving'.

GroenLinks zegt überhaupt niets over monumenten, maar de partij wil wel de welstandsregels versoepelen: 'Het wordt eenvoudiger om aan de welstandsregels te voldoen'. Voor zover onderwerpen binnen dit aandachtsgebied worden benoemd is dit in relatie tot andere vraagstukken. Zo wordt gesteld dat er 'meer ruimte en veiligheid voor voetgangers' moet komen, want 'Amsterdam is een wandelstad'. GroenLinks begrijpt de stedenbouwkundige opzet van Amsterdam heel goed en verbindt daar consequenties aan.

De PvdA heeft wel een aparte paragraaf over cultuurhistorie en doet een heldere uitspraak over het belang hiervan: 'Amsterdam telt ruim 8500 Rijks- en gemeentelijke monumenten en een aantal beschermde stads- en dorpsgezichten. Het centrum is sinds 1999 beschermd stadsgezicht, de grachtengordel sinds 2010 zelfs UNESCO-werelderfgoed. Veel meer eretitels kunnen we niet bereiken. Des te groter het belang om deze historische waarden zorgvuldig te beheren voor volgende generaties.' De partij pleit voor meer middelen 'om het naleven van de welstandseisen en het toezicht op de bouw te verbeteren' en om monumenten met moderne technieken te verduurzamen. Verder dient er een stadsbouwmeester te komen 'die zorgt voor visie en samenhang in het bouwbeleid'. Immers, 'wat van waarde is, moet behouden blijven en wat nieuw gebouwd wordt, moet van waarde zijn'.

De SP heeft niets te melden over monumenten of het beschermd stadsgezicht.

Het CDA gebruikt op de omslag van het verkiezingsprogramma een prachtige foto van de monumentale gevels van het Damrak en heeft een paragraaf met het kopje 'monumenten beter beschermen'. De partij vindt dat er meer moet worden gelet op mogelijke schade aan monumenten bij verbouwingen. Ook zou er een financiële tegemoetkoming moeten komen voor 'particulieren die cultuurhistorische elementen willen restaureren'. En er moeten maatregelen komen tegen graffiti. Het CDA is de enige partij die expliciet vermeldt dat 'super-hoogbouw' niet past bij 'de meeste delen van onze stad': 'Laten we gaan voor stedenbouw en gebouwen die herkenbaar Amsterdams zijn!'

Openbare ruimte, verkeer en water

In verband met de veiligheid wil de VVD de stoepen zoveel mogelijk vrij houden en verbreden voor voetgangers, maar de partij wil niet dat 'de auto in het verdomhoekje komt'; reden om fors te investeren in ondergrondse parkeergarages. Ook het fietsnetwerk moet uitgebreid en verbeterd worden, o.m. door de inzet van deelfietsen. Filevorming, risico's voor de monumentenstad, geluidsoverlast en uitstoot op het water komen niet aan de orde.

D66 vindt dat het te druk wordt in de openbare ruimte en wil de binnenstad autoluw maken door fietsstraten in te richten, waar de auto te gast is, en door parkeerplaatsen op te heffen. De partij wil het commercieel gebruik van de openbare ruimte gaan belasten, maar net als bij de VVD worden terrassen op de stoepen en brugvleugels niet genoemd. Voorts moet de reclamebelasting opnieuw worden ingevoerd 'om een rustiger straatbeeld te creëren'. Hetzelfde doel dient het beperken van het aantal verkeersborden. De rondvaart moet uitstootvrij en geruisloos worden en vanaf 2022 ook alle pleziervaart. Deelauto's en deelfietsen worden toegestaan, mits ze de leefbaarheid niet aantasten.

De PvdA pleit voor meer autovrije woonstraten 'om te spelen en te leven' en voor een vrije doorgangsruimte van twee meter op alle stoepen. Daarnaast gaat de partij ook voor een autoluwe binnenstad met fietsstraten, waar de auto te gast is. Stoppen met de bouw van dure ondergrondse parkeergarages en de huidige parkeerplaatsen vervangen door 2500 plekken voor deelauto's. Er is grote zorg om de drukte op het water vanwege de overlast en onveiligheid. In 2022 moet de rondvaart geluidloos en uitstootvrij zijn.

GroenLinks noemt Amsterdam een wandelstad bij uitstek en pleit voor een herinrichting van de stoep: waar het kan 3,5 m breed en smalle flaneerstraten met bankjes en terrasjes. Amsterdam moet echte keuzes durven maken en GroenLinks pleit dus voor fietsstraten en bredere trottoirs. Een leefbare metropool moet een groene metropool zijn door parkeerplaatsen bovengronds te vervangen door groen, bankjes en speeltoestellen. De auto wordt dus drastisch teruggedrongen.

Ook de SP pleit voor een autoluwe binnenstad (alleen per auto toegankelijk voor bewoners en bestemmingsverkeer), minder parkeerplaatsen en meer fiets- en voetgangersstraten. Geen 'superdure' parkeergarages meer, wel meer fietsenstallingen. De drukte op het water moet strenger worden gereguleerd en het waterverkeer moet duurzaam worden zonder geluidsoverlast en uitstoot.

Het CDA vindt eveneens dat de binnenstad autoluw moet worden, met meer ruimte en veiligheid voor voetgangers en fietsers. De partij pleit voor een fijnmazig OV-netwerk en fietsstraten waar de auto te gast is. En de auto moet van de straat: de parkeerinkomsten kunnen worden gebruikt voor de aanleg van liefst collectieve buurtgarages.

Leefbaarheid

Alle partijen wijden een groot deel van hun verkiezingsprogramma aan de leefbaarheid in de binnenstad. Al in 2015, toen dit onderwerp nog niet of nauwelijks leefde bij de bestuurspartijen, heeft de VVAB in een eigen 'balansnota' de gemeente gevraagd maatregelen te nemen om de balans te herstellen. Inmiddels zijn er vele kostbare jaren verloren.

Opmerkelijk is dat de VVD maatregelen bepleit die ze in de afgelopen vier jaar juist heeft proberen te voorkomen, zoals de beperking van de maximale vakantieverhuur van woningen tot dertig dagen. Om dit te kunnen handhaven wordt de toeristenbelasting verhoogd. Ook zullen de touringcar en de bierfiets worden geweerd en toeristen beter worden gespreid. Verder wil de VVD de diversiteit van het winkelaanbod bevorderen met behulp van de bestemmingsplannen. Tenslotte wordt de vervuiling bestreden door extra schoonmakers aan te stellen, eveneens uit de opbrengst van de toeristenbelasting. Het aantal handhavers zal zelfs worden verdubbeld en de handhaving moet 'intelligenter'. Het toeristische verdienmodel zelf staat echter niet ter discussie. En over een hotelstop spreekt de VVD niet, alleen over het sluiten van illegale hotels.

D66, eveneens verantwoordelijk voor het beleid van de afgelopen raadsperiode, stelt dat 'het nu tijd is voor het aantrekkelijker maken van de stad voor de bewoner'. Het hotelbeleid blijft voor D66 van kracht en 'nieuwe hotelinitiatieven moeten voldoen aan sociaal ondernemerschap, betrokkenheid van de buurt en duurzaamheid', alsof de horecabedrijven de afgelopen jaren ook maar iets van betrokkenheid bij hun buurtbewoners hebben getoond. De partij wil touringcars weren, de vakantieverhuur beperken tot dertig dagen, extra handhavingscapaciteit inzetten en de City Marketing kortwieken. Ook wil D66 de toeristenbelasting verhogen, maar het toeristisch verdienmodel zelf staat niet ter discussie. De 24/7 nachtcultuur zou een verrijking zijn voor Amsterdam en ondernemers lijken voor D66 belangrijker dan bewoners. De partij doet eveneens een opmerkelijke uitspraak over het geven van meer invloed aan bewoners via de stadsdeelcommissies, terwijl die commissies door de komende wijziging van het bestuurlijk stelsel niet meer dan advies mogen geven aan de gemeenteraad.

GroenLinks rept in zijn verkiezingsprogramma niet expliciet van de balans in de binnenstad en ook een visie daarop ontbreekt. Verschillende maatregelen die daarmee samenhangen staan verspreid in paragrafen over Amsterdam als voetgangersstad, levendige stad, groene metropool, etc. Daarnaast treffen we een losstaande opmerking aan over het Amsterdamse nachtleven, dat 'bruisend is en 24 uur per dag vertier biedt, voor elk wat wils', maar wel 'beter in balans moet worden gebracht met een prettig woon- en leefklimaat voor omwonenden'. Door de opzet van het programma worden diverse zaken gerelateerd aan hogere idealen. Zo dienen touringcars te worden geweerd als onderdeel van het beleid om een autoluw voetgangers- en fietsersgebied te creëren en dienen parkeerplaatsen te worden opgeheven om speelruimte en groen te kunnen realiseren. Het programma doet wel uitspraken over de breedte van de stoep voor de voetganger in relatie tot het wegverkeer, maar niet over de minimale doorloopruimte voor voetgangers bij terrassen. De partij stelt dat 'het gastvrij ontvangen van bezoekers niet ten koste (mag) gaan van de leefbaarheid van de stad'. Ook GroenLinks pleit voor extra budget voor handhavers 'met een hogere startkwalificatie en een groot onderscheidend vermogen in complexe situaties' en een meer intensieve samenwerking tussen buurtregisseurs en politie. Echt concreet wordt het echter niet. Wel wordt gesproken over een 'doelmatige handhaving' bij de horeca in plaats van de tijdsintensieve standaardcontroles. Maar er staat niets in het programma over de diversiteit van het winkelaanbod, een hotelstop, vakantieverhuur en het bevorderen van duurzaam toerisme. Het verdienmodel staat niet ter discussie, waardoor het programma teleurstelt, zeker in relatie tot wat GroenLinks feitelijk de laatste jaren als oppositiepartij heeft gedaan.

De PvdA heeft een paragraaf aan de balans gewijd onder de titel 'toerisme moet wel leuk blijven'. Daarin word een groot aantal maatregelen genoemd, zoals het weren van touringcars en allerlei andere toeristische vervoersmiddelen, het beperken van het aantal evenementen, het bevorderen van een divers winkelaanbod door ingrijpen in de markt, het beëindigen van de 24-uurs openstelling van winkels, het stoppen met de verkoop van gemeentelijk vastgoed, de herinvoering van de precario, het verhogen van de toeristenbelasting en extra capaciteit voor de gemeentereiniging. Interessant is de uitspraak dat er onderzoek moet worden gedaan naar 'het maximaal aantal toeristen dat de stad aankan'. De partij wil het massatoerisme beperken tot een acceptabel niveau en stelt het bewonersbelang daarbij boven het commercieel belang.

Ook de SP heeft aandacht voor de balans in de binnenstad en spreekt zelfs over een situatie waarin 'miljoenen toeristen onze stad onder de voet lopen'. De toeristenindustrie moet daarom worden gereguleerd. Er dient een echte hotelstop komen en het aantal terrasvergunningen moet worden beperkt. De touringcar moet uit het centrum verdwijnen, evenals andere toeristische vervoersmiddelen: 'we stoppen met ongein als paardenkoetsen, bierfietsen, hop-on-hop-offbussen en partysloepen'. Ook de SP is voor het beperken van het vakantieverhuur tot 30 dagen. Net als de PvdA stelt de SP het verdienmodel ter discussie. Amsterdam Marketing moet stoppen met de promotie van de stad. De partij bepleit de uitbreiding van het aantal handhavers en reinigers, en meer samenwerking met de politie en met instanties om de leefbaarheid in de buurten te vergroten: 'Leefbaarheid en duurzaamheid kunnen we niet overlaten aan de markt'.

Het CDA begint haar verkiezingsprogramma met een hoofdstuk over 'leefbaarheid en drukte'. De partij stelt dat de stad primair is bedoeld om in te wonen en geen pretpark of festivalterrein is. Daarom moet de drukte worden beperkt en de leefbaarheid vergroot. De partij denkt daarbij aan maatregelen als een hotelstop, beperking van vakantieverhuur, bewaking van de sociale cohesie in de wijken, meer geld naar handhaving en reiniging, maar ook naar het onderhoud van de openbare ruimte. Interessant is dat de partij spreekt over de Nachtwacht 2.0: 'Een team handhavers dat in wijken met veel overlast 's avonds en 's nachts zichtbaar patrouilleert'. De toeristenbelasting moet worden verhoogd. Ook zegt het CDA 'nee' tegen de 24-uurs economie en moet het imago van de stad worden verbeterd: 'Amsterdam staat bekend als de stad waar alles kan [...]. We willen af van die valse romantiek'.

Betty Nijmeijer en Walther Schoonenberg

[Het Grote Binnenstad Debat]

(Uit: Binnenstad 285, januari/februari 2018)