Amsterdamse gevelstenen

De Kikkerbilsluis

In december 1675 werd Amsterdam geteisterd door een hevige stormvloed. Grote delen van de buitendijkse bebouwing, de huizen aan de noordzijde van de Haarlemmerdijk en -straat, panden aan het Damrak, en ook de panden aan de huidige Prins Hendrikkade en in de Lastage hadden ernstige waterschade: ondergelopen kelders en andere ellende. In 1681 besloten de regerende Burgemeesters tot een snelle aanleg van een waterkering langs het IJ. De aanwezige kades moesten verhoogd worden en de, tot dan toe open, verbindingen met de stadswateren moesten van eb- en vloeddeuren worden voorzien. Het was Burgemeester Johannes Hudde die de leiding van de werkzaamheden voortvarend op zich nam.

Al in 1681 begon en voltooide men de sluizen in de Nieuwe Brug over het Damrak. In het oostelijk landhoofd aan de IJ-zijde is nu nog één - van de oorspronkelijk twee - rijk versierde marmeren gedenkstenen te zien met de namen en wapens van de vier regerende Burgemeesters Coenraad van Beuningen, Johannes Hudde, Jan Corver en Nicolaas Opmeer. Ook worden de namen genoemd en de wapens afgebeeld van de vier leden van de Vroedschap: Cornelis van Vlooswijck, Joan Munter, Louis Trip en Nicolaas Witsen. De uitvoerige tekst eindigt met: 'De eersten steen alhier geleijt door Nicolaas Witsen int jaar 1681, den 25 july'.
Het jaar daarop werden de brug en de sluis bij de Schreierstoren voltooid. Ook hier is de eerste steenlegging, door Lukas Trip en Willem Gerrit Dedel - beide neven van de regerende Burgemeesters Joannes Munter en Johannes Hudde - gememoreerd op een, in 2012 door Wil Abels gerestaureerde, marmeren gedenksteen. Op deze eenvoudige, marmeren plaat wordt vermeld dat op de tiende dag van Wiedmaand (september) 1682 de eerste steen van deze brug werd gelegd.
Ook de Kraansluis, de brug over de Waalseilandsgracht, werd vernieuwd en van eb- en vloeddeuren voorzien. Ondanks alle verbouwingen en verbredingen in de loop der jaren, is ook hier de marmeren gedenkplaat nog aanwezig. Met enige moeite, het oppervlak is zwaar beschadigd, valt er nog te ontcijferen dat op 22 maart ...3 (1683 ?) door ... Huydecoper en Jonas Witsen, zoon en neef van de heren Joan Huydecoper, Heer van ... , en Nicolais Witsen, burgemeesteren, de eerste steen werd gelegd. De gedenksteen is echt aan een flinke opknapbeurt toe.

Prent van de Kikkerbilsluis in de Prins Hendrikkade, gezien richting Oude Schans, met links van de sluis de Eerste steen.

De gerestaureerde Eerste steen uit 1682 (foto: Wil Abels)

In 1682 werd de eerste steen gelegd voor de verbouwing/ vernieuwing van de Kikkerbilsluis, de brug over de Oude Schans tussen de Kalkmarkt en het Gravenhekje, bij het West-Indisch Huis. Deze brug ontleende zijn merkwaardige naam volgens Kruizinga (Amsterdam, stad der 1000 bruggen, p. 117) aan de nabijgelegen houtkoperij De Kikkerbil. Een 'kikkerbil' was een speciaal gevormd stuk hout, gebruikt in de scheepsbouw. Ook hier werd het heuglijke moment van de eerste steenlegging in een gedenksteen vastgelegd. Het waren Iacobus Trip en Ian Elias Huydecoper, neef en zoon van de heren Ioan Munter en Ioan Huydekoper, regerende Burgemeesteren, die hier de troffel hanteerden. Op diverse zeventiende- en achttiende-eeuwse gravures (beeldbank Stadsarchief) is de Kikkerbilsluis afgebeeld en is de gedenksteen in het oostelijk landhoofd aan de IJ-zijde duidelijk zichtbaar. Aanvankelijk was de brug over de sluis een enkelvoudige houten ophaalbrug, later werd de enkele brug vervangen werd door een dubbele ophaalbrug. Op een foto van Jacob Olie uit 1863 is deze dubbele houten ophaalbrug duidelijk waar te nemen. Later werd de laatste weer vervangen door een enkele ijzeren ophaalbrug, welke in 1940 weer op zijn beurt vervangen werd door de huidige hefbrug naar ontwerp van architect Pieter Lodewijk Kramer (1881-1961) - de ontwerper van circa 150 bruggen in de stad. De naam van de brug is ingehakt in een van de stenen balustrades, maar de steenhouwer heeft daar per abuis de naam met een dubbele 's' gehakt; er staat dus Kikkerbilssluis. Bij de verbouwing van ijzeren ophaalbrug naar hefbrug zijn ook de oude landhoofden vervallen. De gedenksteen bleef bewaard maar werd niet herplaatst. Twee jaar geleden werd de steen bij toeval ontdekt op de werf van de Afdeling Bruggen aan de Nieuwe Uilenburgerstraat. Na veel heen en weer gebel en geschrijf kon eindelijk Jaap Wegerif de gedenksteen van de werf ophalen ter restauratie.

In november 2015 heeft Wegerif de gedenksteen ingemetseld op een plek, niet ver van z'n oude locatie, in het oostelijk landhoofd aan de IJ-zijde. De tekst werd in het voorjaar van 2016 ingeschilderd door Wil Abels.

Onno Boers

(Uit: Binnenstad 276, mei/jun. 2016)