Reconstructie van een gestolen windvaan

Haantje-Vaantje

Op de geboortedag van de beeldhouwster Elisabeth Varga, die de reconstructie ontwierp, is de nieuwe windvaan op het Hugo de Vriesgebouw voor de Amsterdamse Hortus ingewijd. In 1986 was de oorspronkelijke vaan door krakers gestolen. Zij had een prachtig model gemaakt, van een onduidelijke historische foto heeft zij een reconstructie ontworpen, maar kort na de voltooiing van dat werk is Elisabeth gestorven.

Foto's Wim Ruigrok

Het oorspronkelijk ontwerp was van de hand van Joan Melchior van der Meij, de architect van het Hugo de Vries-laboratorium. Hij geldt wel als ‘uitvinder’ van de Amsterdamse School-stijl; dit gebouw aan de Plantage Middenlaan zou als allereerste Amsterdamse School-gebouw gelden.
De windvaan is driedimensionaal, en staat symbool voor de schepen die uit den verre goederen aanvoerden, planten in dit geval, o.m. de koffieplant die in de Amsterdamse Hortus verder is gekweekt om moederplant te worden van de koffiecultuur in Nederlands-Indië.

Fraaier dan die op het stadhuis

Hoe is het een en ander zo gekomen? Wel, ik fietste jarenlang langs dat gebouw en was steeds verrukt van die prachtige windvaan, die ik zelfs fraaier vond dan die van ’t stadhuis op de Dam (3.60 m hoog x 3,80 m breed). Tja, en plotseling was-ie foetsie! Er is aangifte gedaan door de UvA die toen nog eigenaar van het gebouw was. Het ding zal wellicht nu ergens op een villa prijken. Jarenlang heb ik geprobeerd de bijna 9000 euro, die een herplaatsing zou gaan kosten, bij elkaar te krijgen, tot uiteindelijk Bert Varga, de broer van de beeldhouwster, aanbood om het model om te zetten in een ‘volwassen’ exemplaar. Dat scheelde 7000 euro. Bert Varga is vroedmeester van zijn vak, maar leerde, net als Elisabeth, van zijn Hongaarse vader het koper kloppen. De materiaalkosten worden gedekt door een gift van de P.W. Janssens Friese Stichting.

Foto's Wim Ruigrok

De nieuwe windvaan is 1,30 m hoog bij 1,20 m breed en draait op een kogel. Een kostbare hoogwerker, gefinancierd door de Van Dijk Nijkamp Stichting, die het gebouw beheert, moest eraan te pas komen om de vaan op zijn plaats te zetten, maar die hoogwerker bleek tekort! Uiteindelijk is de vaan het laatste stukje met vijf man sterk op het dak getild.

Het schip heeft het model van een sauskom, dus een ‘hulk’ en niet een ‘kogge’, wat een platbodem is – het is een onverbeterlijke fout om het schip in ons stadszegel steeds weer uit te maken voor kogge terwijl ’t eerder een hulk is. Omdat de vaan de vorm heeft van een haan, ontlokte dat onze fotograaf Wim Ruigrok de koosnaam: Haantje-Vaantje. Wederom een sieraad voor de stad!

Jos Otten

(Uit: Binnenstad 266, sep./okt. 2014)