De Groene Grachten

Het 400-jarig bestaan van Amsterdamse grachtengordel vraagt om een feestelijke viering. Hierbij wordt vooral teruggekeken op de afgelopen 400 jaar, maar wie kijkt er vooruit naar de komende 400 jaar? In zekere zin zijn de panden in de binnenstad heel duurzaam; ze staan er immers al honderden jaren. Op andere vlakken, wat betreft energiehuishouding en comfort, valt echter nog veel winst te behalen.

Interieur Nieuwe Prinsengracht 43 (foto: Chris Olivares)

Om die reden richtte Wubbo Ockels in 2012 de stichting De Groene Grachten op, met als doel een doorbraak te realiseren in de verduurzaming van de historische architectuur. Op die manier kan dit prachtige cultuurhistorische erfgoed met een gerust hart worden doorgegeven aan volgende generaties.

De bebouwing van de grachtengordel heeft vier eeuwen kunnen blijven bestaan door zich aan te passen aan de tijd. Met stijgende energieprijzen, opwarming van de aarde en milieuvervuiling lijkt de tijd aangebroken om de panden opnieuw te veranderen. De stichting De Groene Grachten zou de historische bebouwing willen verduurzamen door middel van energiebesparende maatregelen. Daarbij onderzoekt zij de mogelijkheden van energieopwekking uit duurzame bronnen, zoals het benutten van warmte uit de bodem en het opwekken van elektriciteit uit zon en wind. De bebouwing in de grachtengordel valt onder het ‘Beschermd stadsgezicht’. Hierdoor zijn veel mensen ervan overtuigd zijn dat er op het gebied van verduurzaming niet zoveel mogelijk is. Deze beperking kan men echter ook opvatten als een uitdaging; de stichting De Groene Grachten wil graag onderzoeken wat wél mogelijk is. Uitgangspunt hierbij is dat de cultuurhistorische waarde van de panden behouden blijft. Dit vergt een intelligente aanpak en grote zorgvuldigheid.
De Groene Grachten is opgericht met een groep ‘founding partners’ die het project ondersteunen en hun kennis en onderzoek inbrengen: de Gemeente Amsterdam, Liander, Philips, de Raedthuys Groep, Adviesbureau Search, VMW Taxand en Stadsherstel Amsterdam. Met ondersteuning van bovengenoemde kennispartners is de stichting begonnen verschillende haalbaarheidsstudies en pilotprojecten uit te voeren. In een aantal panden van Stadsherstel Amsterdam wordt onderzocht hoe men verschillende technische, juridische en financiële moeilijkheden op kan lossen. Aan de hand van de bevindingen in de praktijk moet dan een ‘menukaart’ tot stand komen waarin verschillende mogelijkheden voor verduurzaming worden uitgelegd aan bewoners.
Een voorbeeld van zo’n pilotproject is Nieuwe Prinsengracht 43-53, vijf rijksmonumenten uit de achttiende en negentiende eeuw. Deze panden zijn aangekocht door Stadsherstel en staan op dit moment in de steigers. Inmiddels is funderingsherstel uitgevoerd en dit jaar worden de gebouwen gerestaureerd. Omdat de panden een voor een worden aangepakt, kunnen de toegepaste maatregelen voortdurend worden geëvalueerd en aangescherpt. Het project vormt een uitgelezen kans om kennis te ontwikkelen.
De basis van dit project is gelegd door Stadsherstel en Emma Architecten. Zij hebben een pakket van duurzame maatregelen samengesteld, zoals isolatie van wanden en achterzetbeglazing in combinatie met betere ventilatie, lage temperatuurverwarming (vloer) met een luchtwarmtepomp die warmte onttrekt aan de buitenlucht, en zonnepanelen. Adviesbureau Search heeft deze maatregelen samen met Bureau Monumenten en Archeologie tegen het licht gehouden, waarbij de centrale vraag was hoe efficiënter om gegaan kan worden met warmte en elektriciteit, zonder cultuurhistorische waarden aan te tasten. Door juiste toepassing van de voorgestelde maatregelen blijft de uitstraling van het pand behouden en bestaat er geen risico van condensvorming op de houten balken. Het vastgestelde pakket maatregelen brengt de panden van energielabel F-G naar A-C, wat voor de nieuwe bewoners niet alleen een lagere energierekening, maar tevens een hoger wooncomfort betekent.

Op het laatste monumentenweekend op 15 september 2013 zullen de panden op de Nieuwe Prinsengracht worden opengesteld voor publiek. Tijdens rondleidingen wordt meer uitgelegd over de toegepaste oplossingen. Daarnaast heeft in de Amstelkerk, De Duif en op het Amstelveld een evenement over zonne-energie en elektrisch vervoer plaats: de ZonDag 2013.

Jelle Rademaker

[www.degroenegrachten.nl]

(Uit: Binnenstad 259, juli/augustus 2013)