Restauratie van Raamsteeg 6 voltooid

Historisch winkel-woonhuis gered

Geheimen van historisch winkel-woonhuis ontsluierd

Raamsteeg 6 is een Rijksmonument met de volgende 'Redengevende omschrijving': "In de kern waarschijnlijk nog 16e- of 17e-eeuws huis. Gevel onder 19e-eeuwse rechte lijst. Op de verdiepingen goede roedenverdeling in de vensters." De als vrijwel altijd zeer beknopte beschrijving in het monumentenregister van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed noopte ook nu weer tot het doen van architectuur- en bouwhistorisch onderzoek, waaruit verrassende ontdekkingen voortkwamen.

Afb. 1. Detail van de stadskaart van Cornelis Anthonisz. 1544 met een rood de dwarskap van (het huidige voorhuis van) Raamsteeg 6.

Afb. 2. Detail van de stadskaart van Balthazar Florisz. 1625 met een rood de dwarskap (van het huidige voorhuis) en in geel een gebouw ter plaatse van (het huidige achterhuis van) Raamsteeg 6.

De Raamsteeg is een klein straatje in de middeleeuwse stad binnen de stadsgracht van 1425. Met de uitlegging van de stad in 1585 en vooral in 1613 kreeg het straatje, dat aanvankelijk doodliep op de stadsmuur, een belangrijke verkeersfunctie. Het werd een onderdeel van de route Berenstraat - Wolvenstraat - Oude Spiegelstraat - Raamsteeg - Rosmarijnsteeg van het oude centrum naar de nieuwe stadsuitbreiding. Aan zulke verkeersroutes stonden doorgaans winkel-woonhuizen. De winkelfunctie is tot op de dag van vandaag blijven voortbestaan, waaraan de winkel-woonhuizen in de steeg hun voortbestaan hebben te danken.
Op de stadskaart van Cornelis Anthonisz. uit 1544 is het straatje van de toenmalige Nieuwezijds Achterburgwal naar de stadsmuur, evenals de stenen stadsmuur zelf, duidelijk te zien (afb. 1). Aan de rechterzijde van het straatje staat een rij dwarshuizen met twee bouwlagen en identieke kappen, waarin Raamsteeg 6, althans het voorhuis van het pand, te herkennen is. De huizen zijn waarschijnlijk omstreeks 1500 gebouwd. Een dwarshuis is een gebouwtype met een kap waarvan de nok parallel loopt aan de straat in plaats van loodrecht op de straat zoals in Amsterdam meer gebruikelijk is. Achter de rij dwarshuizen bevindt zich een boomgaard. Op de stadskaart van Balthazar Florisz. uit 1625 is de situatie ingrijpend gewijzigd, maar ook op deze kaart is Raamsteeg 6 duidelijk herkenbaar, nu voorzien van een topgeveltje voor een insnijdend dak aan de dwarskap (afb. 2). Achter het pand staat nu een gebouw dat breder is dan Raamsteeg 6. Later is dat afgebroken, waarna het achterhuis van Raamsteeg 6 verrees. Uit deze kaarten kunnen we afleiden dat het voorhuis van Raamsteeg 6 ouder is dan het achterhuis en mogelijk nog middeleeuwse bouwsporen bevat.
Raamsteeg 6, zoals het zich vandaag de dag nog steeds manifesteert, is niet alleen een dwarshuis, maar ook een winkelhuis, een gebouwtype dat herkenbaar is aan een houten onderpui met grote ramen en een ingang op straatniveau. De voorgevel lijkt op het eerste gezicht vanwege de houten kroonlijst vroeg-negentiende-eeuws, maar wie goed kijkt ziet dat deze grotendeels uit zeventiende-eeuws metselwerk bestaat – getuige de 'klezoortjes', de kwartbakstenen op de hoeken.

Afb. 3. Sleutelstuk in het achterhuis uit ca. 1635.

Afb. 4. Sleutelstuk in het voorhuis uit 1655 of vlak daarna.

Zouden er achter deze gevel nog middeleeuwse bouwsporen aanwezig zijn of is het oorspronkelijke dwarshuis in de zeventiende eeuw geheel vervangen? Zowel bureau De Fabryck in opdracht van architectenbureau Vroom als BMA deden bouwhistorisch onderzoek.
Het onderzoek van BMA beperkte zich tot houtonderzoek, zogenaamd dendrochonologisch onderzoek, waarbij aan de hand van de jaarringen van het spinthout een datering wordt bepaald. Uit de houtmonsters, die met een holle boor uit de balken zijn weggenomen, bleek dat het achterhuis rond 1635 is gebouwd, terwijl het voorhuis in of vlak na 1655 werd opgetrokken; het voorhuis was dus jonger dan het achterhuis. (1) De datering op basis van dit houtonderzoek wijkt overigens niet of nauwelijks af van de tegenwoordig als problematisch beschouwde stilistische datering aan de hand van de aangetroffen ‘sleutelstukken’, de consoles onder de balkkoppen (afb. 3 en 4). Volgens de indeling van Zantkuijl wijst het profiel van de consoles in het voor- en achterhuis namelijk op een datering uit de tweede kwart van de zeventiende eeuw. (2)

Afb. 5. Voorgevel en dwarsdoorsnede (opmetingstekeningen Architectenbureau Wolbert Vroom)

Uit het bouwhistorisch onderzoek gemaakt in opdracht van Wolbert Vroom blijkt echter dat er behalve deze zeventiende-eeuwse, ook nog vroeg-zestiende-eeuwse bouwsporen zijn aangetroffen, namelijk een bepaald type bakstenen die in die tijd werden toegepast. (3) Het lijkt er dus op dat het oorspronkelijke dwarshuis nog gedeeltelijk aanwezig is, maar in de zeventiende eeuw grondig werd verbouwd. Zo werden onder andere nieuwe balklagen aangebracht en werden de voorgevel en de kap vernieuwd. Na de bouw van het nog bestaande achterhuis vond begin negentiende eeuw tenslotte opnieuw verbouwing plaats, waarbij het voorhuis iets werd verhoogd, de kap wederom werd vernieuwd en het zeventiende-eeuwse topgeveltje werd vervangen door een dakkapel (afb. 5).

Raamsteeg 6 is dus een interessant winkel-woonhuismonument met een bouwgeschiedenis die teruggaat op de zestiende, zeventiende en negentiende eeuw en ons veel vertelt over de oorsprong en het karakter van het straatje waaraan het pand is gelegen. Aan deze rijke geschiedenis is thans de één-en-twintigste-eeuwse restauratie toegevoegd.

Walther Schoonenberg

Voetnoten:
(1) Gabri van Tussenbroek. 'Dendrochronologisch onderzoek Raamsteeg 6'. Amsterdam, januari 2011.
(2) Zie afb. 143 in: H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam Amsterdam, 1992, 2007.
(3) Jacqueline Heijenbrok, Guido Steenmeijer. Raamsteeg 6 te Amsterdam. Bouwhistorisch onderzoek. Utrecht: De Fabryck, Bureau voor Gebouwhistorisch Onderzoek, maart 2012.

[Restauratie van Raamsteeg 6 voltooid]

(Uit: Binnenstad 254/255, nov./dec. 2012)