Wevershuizen gerestaureerd

Op 19 juni 2008 verzakten vier monumentale wevershuizen 15 centimeter door een lek in de diepwand, die was geslagen voor de bouw van het metrostation Vijzelstraat. De werkzaamheden werden op 23 juni stilgelegd, maar op 9 september weer hervat. De volgende dag verzakten er – wederom door een lek in een diepwand – echter opnieuw zes panden aan de Vijzelgracht. Ditmaal binnen een paar uur meer dan twintig centimeter. Na die laatste verzakking zijn de panden aangekocht door de gemeente. Het blok tussen de Eerste en de Tweede Weteringdwarsstraat is nu gerestaureerd en de woningen werden op 14 september 2011 opgeleverd. Er is geen vrees meer voor nieuwe verzakkingen, omdat de bouw van het metrostation zover is gevorderd dat geen verdere verzakkingen meer worden verwacht.

Philips Vingboons, ontwerp van een wevershuis in het Noortsche Bosch (1670)	De onlangs opgeknapte wevershuizen (foto: W.S.)

De wevershuizen behoren tot de cultuurhistorisch belangrijkste panden in de Amsterdamse binnenstad. Ze vormen een van de eerste voorbeelden van sociale woningbouw. In 1670 gaven het Burgerweeshuis, de Gasthuizen en het Leprozenhuis de opdracht om vierhonderd huizen voor lakenwevers te bouwen in de Weteringbuurt tussen de Spiegel- en Reguliersgracht, waarschijnlijk omdat het gemeentebestuur de ‘lakenindustrie’, dat wil zeggen het weven van fijne wollen stoffen, wilde stimuleren. Architect Philips Vingboons, een leerling van Jacob van Campen, ontwierp de wevershuizen in een sober-classicistische stijl. Enkele ontwerpen hiervoor zijn bewaard gebleven. Het zijn dwarshuizen met een ingekorte kroonlijst als goot. De gevels meten precies 30 bij 30 voet (8,5 m) en zijn dus vierkant, met daarboven een dwarskap. De hoekhuizen zijn ontworpen als winkel en hadden een houten onderpui die de hoek omloopt. In 1670/71 werden de eerste 211 wevershuizen gebouwd. In totaal zijn er onder dezelfde architectuur vijf gesloten bouwblokken gebouwd. De wijk werd het Noortsche Bos genoemd, vanwege de vele uit Noorwegen afkomstige heipalen waarop de wevershuizen rusten. Sinds de zeventiende eeuw zijn veel van deze huizen verdwenen, maar wie goed kijkt treft er in de buurt tussen Spiegelgracht en Reguliersgracht nog vele aan. De nu gerestaureerde wevershuizen aan de Vijzelgracht staan in ieder geval niet meer op hun oorspronkelijke Noorse palen, maar hebben een geheel nieuwe fundering gekregen.

Vanuit het interieur van het hoekhuis een fraai uitzicht op de Vijzelgracht (foto: W.S.)

Mede vanwege het historische belang van de wevershuizen werden deze na de verzakking op 10 september 2008 aangekocht door de gemeente en daarna doorverkocht aan Stadsherstel Amsterdam NV, dat op zijn beurt de opdracht gaf de panden te restaureren. De restauratie door Hillen en Roosen stond onder leiding van restauratiearchitect Wolbert Vroom.
Tijdens de restauratie bleek dat ook de tijdelijke maatregelen van het schadebureau van de gemeente om instorting te voorkomen veel schade hebben aangericht: balken en palen werden door muren en vloeren, zelfs dwars door een antieke keuken, geslagen. Maar hoe dan ook, de gebouwen zijn opgekrikt en alles is nu gelukkig weer gerepareerd. De panden zijn in zekere zin mooier geworden dan vóór de verzakkingen, omdat Stadsherstel van de gelegenheid gebruik heeft gemaakt aantrekkelijke woningen in de monumentenpanden te realiseren.

Walther Schoonenberg

Literatuur over de Wevershuizen:
I.H. van Eeghen, 'De restauratie van Weteringstraat 19, drie eeuwen bakkerij' in: Maandblad Amstelodamum 62 (1975), p. 86-93.
I.H. van Eeghen, 'Het Noortse Bos' in: Maandblad Amstelodamum 74 (1987), p. 7-11.
L. van Nierop, 'De huizen in het Noordsche Bosch' in: Jaarboek Amstelodamum 34 (1937), p. 93-131.
Koen Ottenheym, Philips Vingboons (1607-1678). Architect, Zutphen 1989, p. 145-148.
H.J. Zantkuijl, Bouwen in Amsterdam. Het woonhuis in de stad, Amsterdam 1993, p. 430-431.

(Uit: Binnenstad 248, oktober 2011)