Amsterdamse gevelstenen

GEVELSTEEN  IN DRIE BOONSTRVYCKE

Sint Nicolaasstraat 38

IN DRIE BOONSTRUYKE in 1973	Tekening van dezelfde gevelsteen uit de Atlas van Misset (1910)
Gravure uit Olfert Dappers’ Nauwkeurige Beschrijving van Asie (1680)	De opgeknapte steen na restauratie

Op 3 februari 1997 kreeg de VVAG het verzoek om de gevelsteen van Sint Nicolaasstraat 38 schoon te maken en te polychromeren. Op een foto uit 1973 in het archief van de VVAG is te zien dat het reliëf totaal dichtgesmeerd was. Afbrokkelende verfbladders bedekten het gehele oppervlak en de tekst op de onderrand was onleesbaar geworden.
Kennelijk heeft de steen jarenlang in deze ‘onleesbare’ toestand verkeerd. Suasso (1875) benoemt de steen als ‘drie heesters’ en hij geeft een onduidelijk schetsje zonder onderschrift. Van Arkel en Weissman (1903) herkennen er, evenals de samenstellers van de Voorlopige Monumentenlijst (1928), drie bomen in en geven ook geen onderschrift. Een tekening van Misset uit circa 1910 toont drie vreemde struikachtige groeisels, eveneens zonder onderschrift. Na 1973 is het reliëf een keer een beetje schoongemaakt want op een VVAG-archieffoto uit 1980 is te zien dat in ieder geval een aantal dikke verflagen zijn verwijderd en de tekst op de onderrand nu goed leesbaar is.

Toen Jan Hilbers in 1997 de steen helemaal schoonmaakte, viel het hem op dat aan de struiken niet alleen blaadjes zaten maar ook een aantal ronde ‘boontjes’ op korte steeltjes. Het idee ontstond toen dat aan de drie boonstruiken geen gewone boontjes hingen, maar koffievruchtjes, waarin koffiebonen zitten. Ook het feit dat de vruchtjes in de bladoksels groeiden sterkte ons in dat idee. Zekerheid kregen we nadat we ter vergelijking een kopie van een prent uit Olfert Dappers’ Nauwkeurige Beschrijving van Asie uit 1680 ontvingen van de conservator van het (voormalige) Douwe Egbertsmuseum in Utrecht.

Andere koffiegerelateerde gevelstenen

T SERNAEMSE KOFFIVAT, Sint Nicolaasstraat 58

'T SERNAEMSE KOFFIVAT
	D.KOFFIBAAL

Deze steen sierde het pand dat Gijsbert Rebel in 1729 kocht. Bij de verkoop in 1752 werd hij omschreven als ‘Daar ’t Surinaamse Koffivat in de gevel staat’. De steen is een, door Jan Hilbers gehakte kopie van het origineel dat na een brand in november 1970 was zoekgeraakt. In 1980 bleek dat de originele steen in het (voormalige) Douwe Egbertsmuseum in Utrecht stond. Het museum had de steen bij een Utrechtse antiquair gekocht. Hoe deze eraan gekomen was…?

D.KOFFIBAAL, Nieuwe Uilenburgerstraat/Houtkopersburgwal

Afkomstig van Vijzelstraat 16 en hier in 1924 geplaatst. De steen kwam ‘vrij’ na de verbreding van de Vijzelstraat in 1917.
Aan het reliëf ontbreken jammer genoeg de twee rijk uitgevoerde zijstukken die duidelijk te zien zijn op een foto van het pand voordat dat afgebroken werd. Het door Van Arkel en Weissman genoemde jaartal 17-27 zal hoogstwaarschijnlijk in deze zijstukken gestaan hebben. Het is jammer dat de zijstukken niet bewaard gebleven zijn, compleet zou deze gevelsteen één van de fraaiste Amsterdamse gevelstenen zijn geweest.

Onno Boers

Foto’s: Pancras van der Vlist

(Uit: Binnenstad 246, mei 2011)