Stadsherstel stopt met Haringpakkerstoren

Stadsherstel Amsterdam NV stopt met de Haringpakkerstoren. Dat heeft de restaurerende instelling op 24 maart in een brief aan wethouder Gerson laten weten. De directe aanleiding is het advies dat Reginia Durighello, directeur van ICOMOS, heeft uitgebracht over de aanwijzing van de Amsterdamse binnenstad op de Werelderfgoedlijst van de Unesco.

De ICOMOS herhaalt in haar advies een eerder ongevraagd advies van de Rijksdienst over de Haringpakkerstoren: “The design of the Kop Singel Plan must be clearly contemporary, so as not to create pseudo-historic architecture which would permanently affect the authenticity of the buffer zone and the authenticity of the view from the Singelgracht, inside the property”. Stadsherstel wenst geen project te realiseren dat de aanwijzing van de Amsterdamse binnenstad tot werelderfgoed “in gevaar kan brengen”, aldus de brief van Stadsherstel. Immers, als de aanwijzing medio deze zomer niet doorgaat, wil de organisatie daarvan niet de zwarte piet krijgen. De kans dat deze aanwijzing niet doorgaat, is, gezien de stevige kritiek die de ICOMOS op diverse zaken heeft geuit, groot. In de brief waarin de Haringpakkerstoren als een bedreiging voor de authenticiteit van de binnenstad werd genoemd, werd tevens ernstige kritiek uitgeoefend op de sloop van monumenten op het Binnengasthuisterrein, de reclame in de binnenstad en hoogbouwontwikkelingen in de nabijheid van de binnenstad. Het antwoord dat het Rijk namens de gemeente Amsterdam op de ICOMOS-brief heeft geformuleerd, komt op onvoldoende wijze tegemoet aan de kritische kanttekeningen die zijn gemaakt, op één onderwerp na, de Haringpakkerstoren, waar wordt gemeld dat het project inmiddels is ‘geschorst’. Ten aanzien van de andere onderwerpen worden geen duidelijke concessies gedaan, noch is er sprake van enige kritische reflectie daarover: die zaken worden verdedigd. In die context is de stap die Stadsherstel nu neemt, niet helemaal onbegrijpelijk.

De Haringpakkerstoren is één van de twee in 1829 gesloopte torens van Hendrick de Keyser: de Jan Roodenpoortstoren van de Torensluis en de Haringpakkerstoren van de kop van het Singel. De torens van Hendrick de Keyser, waartoe ook de Zuidertoren, de Munttoren, de Montelbaanstoren en ook de in gewijzigde vorm gerealiseerde Westertoren behoren, vormen het zeventiende-eeuwse silhouet van de Amsterdamse binnenstad en kunnen gezien worden als een ensemble van grote architectuur- en cultuurhistorische waarde. In 1975 strandden ver gevorderde herbouwplannen van de Jan Roodenpoortstoren op een weigering van financiële medewerking door de gemeente Amsterdam. In 1998 lanceerde architect Paul van Well het plan om de Haringpakkerstoren te herbouwen (Herkansing van de Haringpakkerij, in: Binnenstad 168, januari 1998).
In 2005 maakte Stadsherstel bekend het plan van Paul van Well te willen uitvoeren en de Haringpakkerstoren als geschenk voor het 50-jarig bestaan van deze organisatie aan te bieden aan de gemeente Amsterdam. De herbouw had in 2006 moeten beginnen, maar werd jarenlang opgehouden door discussies over welstandseisen en bestemmingsplanwijzigingen en uiteindelijk door de vraag of een herbouwde Haringpakkerstoren de authenticiteit van de Amsterdamse binnenstad aantast.

Het is de vraag of de gemeente zich te snel neerlegde bij het oordeel dat een herbouwde Haringpakkerstoren ‘pseudo-historisch’ is en het herbouwplan niet goed genoeg heeft verdedigd. Een reconstructie van een gebouw dat ooit heeft bestaan op basis van de originele bouwtekeningen van stadsbouwmeester Hendrick de Keyser en de opmetingstekeningen die tijdens de sloop zijn gemaakt door de toenmalige stadsbouwmeester Abraham van der Hart is niet ‘pseudo-historisch’. De Unesco is niet per definitie tegen reconstructie als deze op wetenschappelijke wijze plaatsvindt en goed wordt gedocumenteerd. Het is dus niet per definitie verboden om te reconstrueren. Dit blijkt uit vele objecten die op de Werelderfgoedlijst staan.

Walther Schoonenberg

Meer lezen:
[Herbouw van de Haringpakkerstoren] (Binnenstad 213)
[Herkansing van de Haringpakkerij] (Binnenstad 168)

(Uit: Binnenstad 240, juni 2010)