Haringpakkerstoren

In 2005 kondigde Stadsherstel Amsterdam NV aan dat het voornemens was de in 1829 gesloopte Haringpakkerstoren op de hoek van het Singel en de Prins Hendrikkade te herbouwen. Vanwege het 50-jarige bestaan van Stadsherstel wilde de restaurerende instelling in 2006 de stad Amsterdam de Haringpakkerstoren als spectaculair cadeau aanbieden. Daarna bleef het geruime tijd stil. Hoe staat het met de herbouw van de toren?

Impressie vanuit de lucht, vanuit het zuiden	Impressie vanuit de lucht, vanuit het noorden
(computertekeningen van architect Paul van Well)

Eén ding is zeker: het is niet gelukt de herbouw van de toren in 2006 te beginnen, laat staan te voltooien. De eerste paal zal niet voor 2010 de grond in gaan. Het blijkt tegenwoordig buitengewoon moeilijk om een monument te herbouwen, omdat een dergelijk project als nieuwbouw wordt opgevat en dus moet voldoen aan hedendaagse bouweisen – een welhaast onmogelijke opgave. Gelukkig heeft het Stadsdeel-Centrum een projectleider aangesteld die het planproces begeleidt, ook omdat het herbouwplan een wijziging van het bestemmingsplan vereist. De betrekkelijke stilte rond de Haringpakkerstoren – een broedende kip moet je niet storen – werd recentelijk doorbroken door een opmerkelijk advies van de Commissie voor Welstand en Monumenten. De Welstandscommissie keurde het door Stadsherstel ingediende bouwplan áf en wel om de zeer opmerkelijke reden dat het bouwplan niet historiserend genoeg was. Het ging daarbij niet om de toren zelf – dat is immers een exacte reconstructie – maar om de bijgebouwen waarbij Stadsherstel zich wel enige vrijheid had gepermiteerd. Wij citeren het volgende uit het advies van de Welstandscommissie:

“De omliggende nieuwbouw gaat qua volumeopbouw, architectuur, materialisering en kleurstelling een ongewenste concurrentiestrijd aan met de toren. De referentie van Zaanse houtbouw is niet passend in de stedelijke omgeving van de binnenstad, een landelijke uitstraling is hier niet gewenst. Open glazen kopgevels, grote open hoeken, cortenstalen en groene houten gevels zijn niet gewenst in de huidige context. Tot slot pleit de commissie er nadrukkelijk voor om het gegeven van de reconstructie van de Haringpakkerstoren zeer serieus te nemen en de rokbebouwing uiterst terughoudend vorm te geven.”

Ja, u leest het goed: gevels van cortenstaal. Dat zijn die roestplaten die in bepaalde architectenkringen erg populair zijn, maar in de binnenstad en zeker van een organisatie als Stadsherstel verwacht men toch meer traditionele materialen. De Welstandscommissie heeft het bouwplan van Stadsherstel niet alleen getoetst aan de Welstandsnota, maar tevens aan de door het stadsdeel voor dit bouwplan opgestelde specifieke welstandscriteria. Die luiden expliciet dat de bijgebouwen ‘historiserend’ dienen te zijn. De Welstandscommissie heeft zich dus keurig gehouden aan de criteria. Zij adviseerde Stadsherstel weer uit te gaan van in Amsterdam meer gebruikelijke materialen als baksteen, hout en dakpannen. Alle hulde daarvoor. Het is nu aan Stadsherstel om te laten zien dat men in staat is de bijgebouwen zodanig vorm te geven dat zij ‘wel-staan’ bij de herbouwde Haringpakkerstoren en geen aantasting vormen van het beschermd stadsgezicht.

Walther Schoonenberg

(Uit: Binnenstad 228/229, juni 2008)