Boekbespreking

Het grote gevelstenenboek

Onno Boers heeft samen met de fotograaf Pancras van der Vlist het bijna definitieve boek over Amsterdamse gevelstenen gemaakt. Het definitieve boek, waarin ook alle iconografische geheimen van deze fascinerende kunstwerken worden onthuld, zal waarschijnlijk nog lang op zich laten wachten. Maar vooralsnog hebben Boers en Van der Vlist geweldig werk gedaan, met alle steun natuurlijk van de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen. Dankzij de enorme kennis van de schrijver is het boek compleet, en dankzij het vakwerk van de fotograaf zijn de afbeeldingen perfect.

Het is werkelijk jammer dat de feestdagen alweer voorbij zijn, want voor de liefhebbers van het oude Amsterdam is De gevelstenen van Amsterdam een ideaal cadeau. Het is een gids, keurig alfabetisch geordend op straatnaam, voor degenen die van gidsen houden. Het is ook leerzame lectuur, voor de lezer die de gedegen inleiding tot zich neemt. Maar het is bovenal een bladerboek. Het catalogusdeel is een betoverende caleidoscoop die een stad evoceert uit een ver verleden: het Amsterdam zonder moderne huisnummering. Vaak wordt gedacht dat er een scherpe grens getrokken kan worden tussen de prehistorie enerzijds, die geen geschreven bronnen heeft achtergelaten, en het gedocumenteerde verleden anderzijds. Deze grenslijn is echter een fictie, die vooral van pas komt om verschillende academische disciplines een eigen plaats te geven. In werkelijkheid vormt ook het verleden van een tamelijk moderne stad als Amsterdam een raadsel dat niet alleen uit geschreven bronnen bestaat – die overigens veel minder betrouwbaar zijn dan men maar al te graag aanneemt – maar waarbij ook materiële geschiedenis van essentieel belang is. Archeologie, bouwgeschiedenis en het verhaal op papier vormen in feite een naadloos geheel, en in dit geheel vormt de gevelsteen een wel heel bijzonder historisch gegeven.
Wie bladert door De gevelstenen van Amsterdam wordt zoetjesaan opgenomen in een droomstad, die door de mist van het verleden nog maar moeilijk te ontwaren is. Het Huis met de Hoofden, voor de postbode Keizersgracht 123, herkennen we nog, maar dan verdwalen we in de oude handelsmetropool. De stad kan echter ook zonder een Cito-stratenplan gelezen worden. Daar is ‘DE GECROONDE RAEP’, en vroeger wist iedereen waar dat was, op de Oudezijds Achterburgwal. Het is overigens een wonderlijk kunstwerk, dat spot met alle denkbare esthetische conventies. Zo passeren tijdens deze wandeling, die zelfs het duurste reisbureau niet kan aanbieden omdat de reis naar het verleden technisch niet mogelijk is, de meest wonderlijke voorstellingen, vaak weergegeven met de onbekommerde vrijheid van een hedendaagse striptekenaar. ‘D’ GEKROONDE WATERHONT’ doet sterk denken aan de kennissen van de Paroolkater Heinz. Ook Noorderkerkstraat 14 is uiteraard present: ‘HET GELOOF HOOP EN LIEFDEN’. Taalkundig is de gevelsteen geen meesterwerk, kunstzinnig ook niet, maar wie er dagelijks langs fietst, beseft toch dat deze drie woorden de essentie van de Europese samenleving kernachtig samenvatten.

Vincent van Rossem

Onno W. Boers, Pancras van der Vlist, De gevelstenen van Amsterdam, Hilversum 2007. Prijs: € 29,-.

(Uit: Binnenstad 226, februari 2008)