Amstelstraat hoek Wagenstraat

Bouwstop op verzoek van de Vereniging

In augustus lagen de verbouwplannen van Heineken voor de rijksmonumenten Amstelstraat 29-31-33 hoek Wagenstraat 13-15-17 ter visie. De Vereniging heeft daartegen een zienswijze ingediend omdat de plannen voorzien in ingrijpende wijzigingen van deze monumenten. Groot was onze verontwaardiging toen bovendien bleek dat het stadsdeel in een ‘gedoogverklaring’ al toestemming had gegeven om met de werkzaamheden te beginnen en toen we ter plaatse constateerden dat de sloop ook al daadwerkelijk een aanvang had genomen. De Vereniging eiste daarop van het stadsdeel een bouwstop, onder dreigement van juridische stappen.

Amstelstraat 29-33

Wagenstraat 13-17

Het heeft weinig zin om bouwplannen ter visie te leggen als intussen monumentale waarden worden aangetast. Door te bouwen zonder monumentenvergunning en dus zonder bouwvergunning wordt de gangbare procedure op onwettige wijze doorbroken en worden burgers beroofd van hun wettelijke recht om zienswijzen kenbaar te maken, zodat deze kunnen worden meegewogen in de besluitvorming van het stadsdeel.
De vraag is natuurlijk waarom de overheid de uitzonderlijke en onwettige stap heeft genomen een ‘gedoogverklaring’ af te geven. Volgens de Rijksdienst zou de monumentale waarde van de panden gering zijn omdat deze in 1970 grotendeels zijn herbouwd. Volgens het stadsdeel weegt het belang van Heineken bovendien zwaarder dan het monumentenbelang. Heineken wil in deze panden namelijk een ‘merchandisingwinkel’ vestigen waar T-shirts en andere producten voorzien van het Heinekenlogo te koop zijn. De winkel zal zich over de verschillende verdiepingen van de zes panden uitstrekken. Op de zolders komen kantoren en vergaderruimte. Om dit te realiseren worden de bouwmuren op verschillende plaatsen doorbroken en zullen vloeren moeten verdwijnen.
De Vereniging heeft geen oordeel over de vraag of een merchandisingwinkel een belangrijke toevoeging aan de kwaliteit van het Rembrandtplein-gebied is, maar wel over de vraag of rijksmonumenten zodanig mogen worden uitgehold dat in feite alleen de gevels aan de straatzijde nog blijven bestaan. Het verwijderen van een aantal vloeren betekent het reduceren van de gevels tot een schijnfaçade. Door het doorbreken van de zijgevels en tussenmuren verliezen de panden hun individualiteit. Dit is een ongewenste schaalvergroting in het laatste stukje van de Amstelstraat dat nog een kleinschalig karakter heeft.

Maar er is meer aan de hand. De Amstelstraat-panden zijn beschermde rijksmonumenten die in 1970 met gemeenschapsgeld zijn gerestaureerd. Destijds zijn kosten noch moeite gespaard om deze in slechte staat verkerende panden voor de stad te behouden. Van het hoekhuis stond alleen nog een onderstuk met één verdieping.
De gedeeltelijke herbouw wordt nu echter als argument aangegrepen om de rijksbescherming te bagatelliseren, omdat het geen ‘echte’ monumenten zouden zijn. De Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) heeft in haar advies gesteld dat er vanwege de ‘herbouw’ geen sprake zou zijn van ‘materiële monumentale waarde’ en dus dat er geen bezwaar is tegen de aantasting van deze panden. In datzelfde advies schrijft zij dat als Heineken de werkzaamheden uitvoert, de panden waarschijnlijk van de rijkslijst zullen worden geschrapt.
De kwestie Amstelstraat illustreert aldus ook het failliet van de monumentenzorg. In de jaren zeventig van de vorige eeuw zijn monumenten met veel aandacht gerestaureerd en is op verschillende plaatsen het historische stadsbeeld hersteld. De Rijksdienst wil geheel of deels herbouwde panden echter niet langer beschermen.
Het gemeentelijke Bureau Monumenten & Archeologie (BMA) had aanvankelijk wel bezwaar gemaakt en dit advies werd overgenomen door de Commissie voor Welstand en Monumenten (CWM). Zij vonden beide dat de verbouwing een onacceptabele aantasting van de ruimtelijke structuur van de panden zou betekenen. Enige tijd later schreef BMA echter een merkwaardig document met de titel 'Argumentatie voor de bestuurlijke afweging naar aanleiding van divergerende adviezen over de monumentenvraag voor Amstelstraat 29-31'. De conclusie luidde aldus:

Alle adviseurs zijn het er ook over eens dat de voorgestelde ingrepen in de hoofdstructuur van de panden zeer groot zijn. Voor de CWM is dit aanleiding negatief over de plannen te adviseren. Hier staat tegenover dat het belang van de aanvrager voor het bestuur van de Centrale Stad en van Stadsdeel Centrum zwaar weegt. Alles overziende adviseert BMA het stadsdeel de ingreep toe te staan met de motivering dat het verlies van materiële monumentale waarden de facto gering is en dat de verwijderde onderdelen (vloeren en muurgedeelten) weer teruggebracht kunnen worden op het moment dat dit wenselijk wordt geacht.

Naar wij hebben begrepen moest BMA dit opschrijven van het gemeentebestuur – men vraagt zich af in hoeverre het bureau nog onafhankelijkheid is. De Vereniging liet het hier echter niet bij zitten en trad in overleg met Heineken. Deze firma bleek onder druk van dreiging met een bezwaarschrift tot belangrijke concessies bereid, zodat onder meer de vloeren van de eerste verdiepingen van twee panden in de Amstelstraat behouden zullen blijven.

Walther Schoonenberg

Meer lezen:
[Verzoek tot bouwstop]
[Zienswijze]

(Uit: Binnenstad 223/224, oktober 2007)