Athenaeum Illustre

Nieuwe bedreigingen voor het Binnengasthuisterrein

Sinds de Universiteit van Amsterdam (UvA) haar plannen voor een grote universiteitsbibliotheek op het Binnengasthuisterrein tot 2010 heeft opgeschort, lijken de monumentale gebouwen gered van de slopershamer. Nu de rust enigszins is weergekeerd, blijken de gebouwen echter opnieuw bedreigd. De Vereniging Openbaar en Leefbaar Binnengasthuisterrein (VOL BG) stelt in een raadsadres van 20 januari jl. dat het onderhoud van het voormalige Zusterhuis en de Tweede Chirurgische Kliniek dusdanig te wensen overlaat, dat veel authentieke elementen van de beide panden definitief verloren zullen gaan. VOL BG dringt er bij de gemeente op aan stappen te ondernemen, die ervoor moeten zorgen dat de beide rijksmonumenten in goede staat blijven, dan wel worden gebracht.

Scheurvorming en aangetast voegwerk (foto: Wim Ruigrok)	Balkons van de Tweede Chirurgische Kliniek (foto: Wim Ruigrok)

De Tweede Chirurgische Kliniek werd in 1897 gebouwd naar ontwerp van F.W.M. Poggenbeek (1860-1922). Deze vooraanstaande Amsterdamse architect was actief in de Maatschappij ter Bevordering der Bouwkunst, was zeer geïnteresseerd in ‘het stedelijk schoon’ en ontwierp een groot aantal nieuwe panden, waaronder het kantoorpand aan de Nieuwe Doelenstraat 12-14 (1889-1890), de panden Herengracht 255 (1895) en Kerkstraat 211b (1896).
De Tweede Chirurgische Kliniek werd opgebouwd uit twee vleugels. Op de kruising bevonden zich de vertrekken voor het personeel, het trappenhuis en andere voorzieningen. In de vleugel links werd een nog steeds aanwezige amfitheatervormige operatie- en collegezaal aangebracht, die is uitgevoerd in het toen nieuwe bouwmateriaal beton. Het achtergelegen Zusterhuis aan de Nieuwe Doelenstraat werd eveneens in 1897 gebouwd naar ontwerp van Poggenbeek. Het pand werd in 1900 en in 1913 door hem aan beide zijden uitgebreid.

Sinds de sluiting van het ziekenhuis in 1981 wordt het Zusterhuis onder andere gebruikt door de Faculteit der Wijsbegeerte. Het deel aan de Kloveniersburgwal is omgebouwd tot wooncomplex. De Tweede Chirurgische Kliniek heeft lange tijd dienst gedaan als Theaterschool en is de laatste jaren gebruikt door het Studentencentrum (Stuc) en Crea. Zowel de Tweede Chirurgische Kliniek als het Zusterhuis verkeren ruim honderd jaar later in originele staat. Ze werden in 2005 dan ook definitief aangewezen als rijksmonument. Recentelijk heeft de UvA onderzoek laten doen naar de bouwkundige staat en de veiligheid van de Tweede Chirurgische Kliniek. De resultaten waren uiterst zorgwekkend. Ook in het bouwkundige rapport, dat de Vereniging VOL BG eind vorig jaar heeft laten maken, worden dezelfde conclusies getrokken. Weliswaar blijkt dat op wat scheuren na het gebouw in goede bouwkundige staat verkeert, maar dat het onderhoud duidelijk te wensen overlaat. Het hout- en ijzerwerk is lange tijd niet geschilderd, waardoor de onderdorpels van enkele ramen en kozijnen zichtbaar beginnen te rotten. Ook voor de toestand van de dakkapellen, met name die van de grote dakkapel met de klok aan de voorzijde, valt te vrezen. Met de drie karakteristieke smeedijzeren balkons op het binnenterrein is het nog slechter gesteld. Hiervan is de dragende balkconstructie doorgeroest. Om ongenode gasten te weren heeft de universiteit prikkeldraad aan het hekwerk bevestigd, hetgeen een overbodige actie lijkt; geen mens die zich hier nog durft te wagen. De bijzonder fraaie muurankers beginnen te roesten, enkele regenpijpen lekken, het voegwerk is op sommige plaatsen verdwenen en recente lekkages blijken niet altijd afdoende te zijn gerepareerd. Met de staat van het voormalige Zusterhuis is het gelukkig beter gesteld, al dreigt ook hier achterstallig onderhoud.

Gezien de hoge kosten die renovatie van de Tweede Chirurgische Kliniek met zich meebrengt (1,7 miljoen) heeft de universiteit besloten om de twee bovenste verdiepingen niet meer te gebruiken. Hieruit blijkt maar weer eens dat het plegen van goed onderhoud geld kost, maar op de langere termijn een kostenbesparing oplevert. Dit eenvoudige economische principe is tot de UvA echter (nog) niet doorgedrongen. Het voormalige Zusterhuis en de Tweede Chirurgische Kliniek zullen 2010 wel halen, maar achterstallig onderhoud in combinatie met langdurige leegstand zal ertoe leiden dat veel van de nog aanwezige oorspronkelijke details definitief zullen verdwijnen. Wij hopen dan ook dat het nieuwe bestuur van het stadsdeel- Centrum gehoor wil geven aan de oproep van de vereniging VOL BG en de daarvoor geëigende middelen als aanschrijvingen en desnoods dwangsommen zal aangrijpen om de universiteit weer op het juiste pad te brengen.

Michiel Kruidenier

(Uit: Binnenstad 217, juni 2006)