Narigheid op het Haarlemmerplein

Ontwerp voor gevelwand is een potentieel gedrocht

Na jaren steggelen, ambtelijk geklungel en alle andere bijverschijnselen van het ruimtelijk beleid in de Binnenstad ligt er dan eindelijk een bouwplan voor het Haarlemmerplein ter tafel. Met dit bouwplan moest het historische plein voor zover mogelijk weer hersteld worden. De ravage was al in een ver verleden ontstaan.

Het toenmalige gemeentebestuur had in zijn stedenbouwkundige wijsheid bedacht dat er een autosnelweg moest komen die de Haarlemmerweg zou verbinden met de Jodenbreestraat. Dat megalomane project is ten onder gegaan in de slag om de Nieuwmarktbuurt. Tal van onderdelen voor dit tracé waren toen echter al uitgevoerd of in uitvoering. De brug over het Singel bij de Droogbak mag in dit verband wel genoemd worden als een monument van stedenbouwkundige hubris, en de herbouwde Haringpakkerstoren zal in de toekomst een passend uitroepteken vormen bij dit echec van het vooruitgangsgeloof.

Verweesd

Ook de schade in de Haarlemmerbuurt was al onherstelbaar toen de grootse plannen van het gemeentebestuur schipbreuk leden. Men had de oude Haarlemmerhouttuinen gesloopt en het Haarlemmerplein lag er verweesd bij, zonder het gesloopte bouwblok dat het plein aan de noordzijde begrensde. Het profiel van de nieuwe Haarlemmerhouttuinen laat nog altijd goed zien hoe destijds in het stadhuis gedacht werd over kwaliteit in de openbare ruimte. Maar na al deze ellende daagde er nieuwe hoop, de binnenstad werd een beschermd stadsgezicht, misschien kon het Haarlemmerplein nog herrijzen in iets van zijn oude glorie. Al van het begin af aan bleek echter dat herstel van de oorspronkelijke bebouwing niet aan de orde was, grond is duur in de stad en verdichting vormt een soort heilige plicht, er moest weer grootsteeds gedacht worden.

Raar ding

Ons gemeentebestuur begrijpt er nog steeds niets van, laat staan de ontwikkelaar en de architect. Zonder een goed stedenbouwkundig plan, dat zich conformeert aan de maatvoering van de historische binnenstad, kan alleen een gedrocht tot stand komen. Daarom is het ontwerp dat nu ter tafel ligt ook een potentieel gedrocht. De ontwikkelaar grijpt zijn kans en de architect heeft een bouwblok getekend dat op IJ-burg niet uit de toon zou vallen. Op het Haarlemmerplein natuurlijk wel. Het is niet eens een echt bouwblok, maar een raar ding, samengesteld uit verschillende volumes en uiteenlopende bouwmaterialen. Het meest wonderlijke is wel het enorme gat in de wand aan het Haarlemmerplein. Vroeger was een gat in een straatwand altijd een teken van verval, net als in een slecht gebit, maar tegenwoordig is een pleinwand met een gat erin blijkbaar een aanwinst. Op de Waarderingskaart beschermd stadsgezicht zijn alle gaten echter nog gemarkeerd met zwart, als mankerende onderdelen in het beeld.
Ook de architectuur van het voorliggende ontwerp belooft niet veel goeds. De gevel aan de Kleine Houtstraat doet denken aan de perforatie van wc-papier, de gevel aan de Planciusstraat, tegenover de Haarlemmerpoort, is ronduit armoedig, net als de gevel aan de Haarlemmerhouttuinen, het is droevigheid troef. Welke architect zou niet eens graag een wand ontwerpen voor een mooi historisch plein? Een unieke kans, maar nee, deze postmoderne kunstenaar heeft juist zijn best gedaan om het failliet van de hedendaagse architectuur nog eens breed uit te meten.

Verantwoordelijkheid

Een plint met winkels die geen pui hebben, een beëindiging van niks en daartussen reeksen ramen die uit de catalogus van de hedendaagse massawoningbouw afkomstig zijn. Vergeleken bij deze demonstratie van onmacht was het ontwerp van Auke Komter voor de hoek van de Korte Prinsengracht en de Haarlemmerstraat toch een waar meesterwerk. Komter was geen genie, maar hij had in elk geval het lef om de problemen van de opgave onder ogen te zien. Op het Haarlemmerplein durft niemand zijn verantwoordelijkheid nemen, de overheid niet, de ontwikkelaar evenmin en zijn loopjongen, de architect, verraadt zelfs de meest elementaire beginselen van het beroep. Het plein verdient beter, zelfs de Korte Marnixstraat. Een toonbeeld van goedkope aannemersarchitectuur uit het jaar nul van de massawoningbouw is nog aanmerkelijk beter dan dit bouwplan voor het Haarlemmerplein.

Vincent van Rossem

Meer lezen:
[VVAB spreekt zich uit tegen het bouwplan op het Haarlemmerplein]

(Uit: Binnenstad 214, december 2005)