Amsterdamse gevelstenen

DROOGBAK 16: De jonge kompasmaker

Hoewel de afkorting VVAG staat voor Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen, zien wij wel degelijk het belang in van houten geveltekens. Het zijn er niet veel meer in Amsterdam en toen de VVAG in 1998 de mogelijkheid kreeg om het prachtige, maar zeer verwaarloosde Tromp-reliëf (Oudezijds Voorburgwal 136) te restaureren, grepen wij deze kans met beide handen aan. In Binnenstad 174 is er een uitvoerig artikel aan gewijd. Een ander houten gevelteken, waarvan de restauratie al lang op ons verlanglijstje stond was de puilijstversiering van het pand Droogbak 16. In de diverse monumentenbeschrijvingen wordt deze puilijst genoemd en Van Arkel en Weissman (Noord-Hollandsche Oudheden, 1903) noemen het zelfs een “bijzonder fraai rococo-exemplaar”. (Wij zouden het snijwerk eerder bij de stijl van Lodewijk XIV indelen, maar enfin.)

Vóór restauratie	Na restauratie

In de loop der jaren was het snijwerk van de puilijst van Droogbak 16 zo vaak overschilderd dat het geheel ‘onleesbaar’ was geworden. Niet alleen de voorstelling was door dom schilderwerk nauwelijks meer te herkennen, ook de letters op het tekstlint waren totaal dichtgesmeerd. De eigenaar van het pand was dan ook al overtuigd dat herstel hoognodig was, maar toen hij merkte dat een welwillende huisschilder met een verfbrander aan de slag wilde, stopte hij het werk direct en nam contact op met de VVAG.

Bij een eerste inspectie vanaf een ladder door Jan Hilbers en Kees van Mierlo bleek dat de puilijst bedekt was door een pakket verflagen in diverse kleuren van totaal zo’n 4 à 6 millimeter dikte. De originele afdekkende loodflap langs de bovenzijde had zelfs een verflaag van bijna een centimeter, opgebouwd uit tientallen laagjes in verschillende Bentheimtinten. Nadat in maart 2004 een steiger was geplaatst, kon begonnen worden met het zorgvuldig wegkrabben van de verflagen. Pas toen bleek dat het snijwerk van een uitzonderlijk fraaie kwaliteit was. In de afhangende kwastjes aan het kleedje onder het kompas kon men de afzonderlijke koordjes onderscheiden en de draaipunten van de ophanging van het ronde kompas in de vierkante doos waren exact aangegeven. Op de kompasroos was de graadsverdeling zelfs met kleine verhoogde lijntjes in plaats van met verdiepte groefjes aangegeven. Hilbers en Van Mierlo verklaarden dat zij dit soort verfijnd snijwerk kenden van 18de-eeuwse binnenbetimmeringen en deuren, maar nog nooit aan buitenwerk hadden aangetroffen. Het enige ‘slordige’ aan het geheel was de merkwaardige letterverdeling op het tekstlint, maar een andere mogelijkheid was er niet.
Het werk liep wat vertraging op omdat de console aan de rechterzijde van de puilijst opnieuw gesneden moest worden, deze was ooit vervangen door een ruw gesneden, uit twee delen samengesteld exemplaar dat totaal verrot bleek. Ook het bovendeel van de bekronende kuif moest opnieuw gesneden worden.

Het geheel ziet er nu weer prachtig uit en de kompasmaker Pieter de Jong die hier in 1742 woonde en zijn werkplaats had, zou, als hij vandaag de dag langs de Droogbak wandelde, met trots en vreugde zijn ‘uithangbord’ herkennen.

Onno Boers

(Uit: Binnenstad 209, januari 2005)