Het wel en wee van een stadsstraat

De Vijzelstraat in de lift

Oude en nieuwe toestand Vijzelstraat 121-131

Tussen de Kerkstraat en de Prinsengracht is aan de oostkant van de Vijzelstraat opeens een gat gevallen. Dat is bij nader inzien geen reden tot zorg. De verdwenen bebouwing verkeerde in een zeer slechte staat. De sloop kwam dus niet helemaal onverwacht en de schrik die hij teweegbracht had meer te maken met angst voor wat zou gaan komen dan met treurnis om wat verdween. Met het nieuwbouwplan lijkt de straat er beter op te worden.

Recente nieuwbouw

Na de verbreding van de Vijzelstraat en de grootschalige nieuwbouw aan de westkant, waarvan het bankgebouw van Duintjer de laatste exponent is, is er lang vrij weinig gebeurd. De oostkant stond er weinig florissant bij en de onrust over wat er aan die kant zou kunnen gebeuren groeide. Gelukkig bleef het niet bij onrust maar werd ook daadwerkelijk actie ondernomen. In 1995 kon het Wijkcentrum d’Oude Stadt met medewerking van de Amsterdamse Raad voor de Stadsontwikkeling, de Amsterdamse Raad voor de Monumentenzorg, het gemeentelijke Bureau Monumentenzorg, de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad en het Genootschap Amstelodamum de nota De Vijzelroute uitgeven. In die nota werd op voorbeeldige wijze de situatie geanalyseerd, uitmondend in een reeks van aanbevelingen. Dat bleek uitstekend te werken, want een jaar later kwam er een publicatie uit van de toenmalige Dienst Binnenstad getiteld Spelregels Vijzelstraat / Vijzelgracht, die goed aansloot op de eerdere nota. De eendrachtige samenwerking van velen bij het maken van het eerste rapport was kennelijk goed overgekomen.
Dat wil niet zeggen dat alles nu verder vlekkeloos verliep, maar de basis was gelegd.

Schandvlek

De Vijzelstraat	Albus Grand Hotel, Vijzelstraat 47, steekt torenhoog uit boven de omringende bebouwing.

Wanneer we wat de laatste jaren is gerealiseerd de revue laten passeren is de oogst wisselend. Aan het begin van de straat kreeg de nieuwe bioscoop Pathé De Munt een binnen onze vereniging niet onomstreden gevel van de bekende Franse architect Christian de Porzamparc. Het zou interessant zijn daarover eens de mening van een breed publiek te horen. Helaas bleef het complex van Aurora Kontakt in hetzelfde blok ongewijzigd.
In zijn huidige staat kan het zonder overdrijving een schandvlek voor de straat worden genoemd.
In het volgende blok heeft Dik Smeding de kans gekregen het Albus Grand Hotel op nummer 47 te realiseren. Dat gebouw voldoet duidelijk niet aan onze criteria, zowel door zijn hoogte als door zijn vorm. Hoe dit door de welstandscommissie is gekomen blijft een raadsel. De nieuwe onderpui van nummer 71, die een niet onaardige pui in de stijl van de Amsterdamse School vervangt, vormt een tussencategorie. Er is veel zorg aan besteed en in de tamelijk slecht onderhouden en door niet-passende reclame ontsierde gevelrij is het een verademing. Helaas past de pui qua stijl niet goed bij de gevel daarboven. Bovendien moest er een zelfstandige toegang naar de bovenwoningen komen waardoor de nieuwe indeling niet meer correspondeert met de bovenverdiepingen.

Plannen

Naast het hoekpand op de Keizersgracht stond op nummer 83 een heel interessant kleiner pand al jaren op instorten. Daar wordt nu gewerkt aan een totale renovatie, waarbij een verdieping wordt toegevoegd. Dat kan hier heel goed en de situatie wordt sterk verbeterd.
Op de noordelijke hoek van de Kerkstraat staat een aantal panden al jaren op restauratie te wachten. Daarvoor is nu een ingenieus plan gemaakt waarin het totale complex in zijn geheel opnieuw wordt ingericht met behoud van de straatgevels. Zie de hier gereproduceerde tekeningen. Enkele kanttekeningen: het dakterras boven nummer 105 vinden wij niet toelaatbaar en dat boven nummer 109 kan een wat betere vorm krijgen. Om de hoek in de Kerkstraat staat op nummer 245 een vrij laag pand. Daarachter zijn het hekwerk van het terras, dat in het midden verschillende woningen ontsluit, en de centrale liftkoker heel goed zichtbaar. Hier moet je serieus kijken of het kleine pand niet verhoogd kan worden door er een verdieping tussen te voegen, in deze situatie lijkt dat toch een harmonischer beeld op te leveren. Het gaat hier overigens niet om een monument.

Nieuw gat

Tenslotte het nieuwe gat aan de Vijzelstraat. Door het architectenbureau Rappange & Partners, ook de architect van het voorgaande project, is voor de nummers 121 tot en met 131 een nieuwbouwplan ontwikkeld dat nauw aansluit bij wat er oorspronkelijk stond. De belangrijkste kwaliteiten van de bestaande bebouwing waren hun kleinschaligheid en diversiteit. En hoewel de bebouwing over de hele lijn met een verdieping wordt verhoogd blijven die kwaliteiten in de nieuwbouw bestaan.
De nummers 133, 135 en 137 en het aansluitende Prinsengracht 955 worden gerestaureerd. Het bestaande beeld blijft hier dus geheel bewaard. Ook voor 121 tot en met 131 blijft het gevelbeeld in belangrijke mate gehandhaafd. Er wordt een verdieping toegevoegd, waarbij de panden min of meer dezelfde hoogte krijgen. Het bestaande verschil in vormgeving wordt echter zorgvuldig teruggebracht en de gevelwand houdt een nadrukkelijk verticale geleding en een pandsgewijze differentiatie. Zie daarvoor de tekeningen. De breedte van de Vijzelstraat verdraagt de verhoging heel goed. In dit plan heeft de architect geprobeerd een economisch uitvoerbaar plan te maken zonder tekort te doen aan de bestaande karakteristiek. Dat hij daarbij een groot deel van zijn ontwerpvrijheid heeft moeten inleveren spreekt voor zich. Maar juist in deze situatie, waar het enorme sterk horizontaal gelede gebouw van Duintjer zo beeldverstorend is, is het behoud van het resterende deel van de bestaande karakteristiek van het grootste gewicht. Met dit plan is dat goed gelukt, de architect kan er tevreden over zijn.
Het lijkt erop dat de Vijzelstraat inderdaad in de lift zit. Daarbij is natuurlijk de nieuwe functie van het gebouw van De Bazel ook van groot belang. De toekomst van het bankgebouw tussen de Keizersgracht en de Prinsengracht is ongewis, maar veel kans op een structurele verbetering lijkt er niet te zijn.

Vijzelgracht

En tenslotte de Vijzelgracht. De vormgeving van het station voor de Noord-Zuidlijn is een punt van grote zorg. Wat er nu bekend is lijkt niet te passen in het historische stadsbeeld. Dat geldt met name voor de noordelijke uitgang voor het Maison Descartes. De situatie aan de Weteringschans is wat minder gevoelig, maar ook daar is natuurlijk een harmonische inpassing noodzakelijk.

Herman Pinkse

(Uit: Binnenstad 208, november 2004)