Wanneer is een pand een monument?

Guido Frankfurther: “Historiserende nieuwbouw niet op monumentenlijst”

Het lijkt me niet verstandig om historiserende nieuwbouwpanden opnieuw een beschermde monumentenstatus te geven, aangezien er doorgaans geen authentieke onderdelen of ‘historische substantie’ meer aanwezig is. Ook ontbreekt hier de noodzaak tot een beschermde monumentenstatus of tot een ordewaardering, omdat dergelijke net gebouwde panden niet bedreigd worden door sloop.

Wethouder Guido Frankfurther

Er is regelmatig ophef over zogeheten gereconstrueerde panden; het gaat daarbij om monumenten die tot nu toe altijd monument gebleven zijn. Hoewel ik in principe positief sta tegenover deze bouwmethoden, mogen dergelijke panden wat mij betreft worden geschrapt van de monumentenlijst, zeker als het gaat om volledige reconstructies. In technische zin is hier immers sprake van nieuwbouw, waarvoor mijns inziens de afnemende monumentensubsidies niet zouden moeten worden aangewend. Het beschikbare geld moet besteed worden aan het behoud van panden waarvan, volgens de definitie van Pinkse “vervanging van materiaal geleidelijk en aansluitend bij de oude vorm heeft plaats gevonden of die inmiddels ook als historisch waardevol wordt gewaardeerd.”

Druk

De huidige waarderingskaart van het stadsdeel vormt de basis voor onze orde-2-panden. Deze panden staan onder grote druk. Om deze reden heeft het Dagelijks Bestuur beleidsinstrumenten ontwikkeld, zoals de ‘quick scan’ bij sloop/nieuwbouwplannen (waarmee in korte tijd bekeken kan worden in hoeverre er monumentale waarden bij een orde-2-pand in het geding zijn) en de spoedprocedure (om een bedreigd beoogd monumentenpand versneld op de gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen). Evaluatie van deze beleidsinstrumenten moet uitsluitsel bieden op de vraag hoe vaak orde-2-panden bedreigd worden door sloop. Uiteraard is het daarbij belangrijk dat de waarderingskaart van het Beschermde Stadsgezicht administratief op orde wordt gehouden. Dat gebeurt ook in het kader van de herziening van bestemmingsplannen. Sinds de instelling van de waarderingskaart en bovengenoemde beleidsinstrumenten zijn er overigens nog nauwelijks orde-2-panden gesloopt.

Afstand

De discussie om panden van na 1940 te waarderen speelt al enige tijd. De periode tot 1940 is indertijd gekozen omdat daarmee aansluiting werd gevonden met het monumentenbeschermingsbeleid (Monumenten Selectie Project), dat toen van start ging. In de beleidsnota Waarderingskaart Beschermd Stadsgezicht staat verder dat voor bebouwing na 1940 de benodigde historische afstand ontbreekt om een afgewogen oordeel te kunnen geven. Ik kan het daar nog steeds mee eens zijn.
Bij het vaststellen van de waarderingskaart door de gemeenteraad in 2000 is een motie aangenomen waarin werd aangegeven dat ook naoorlogse bebouwing in de binnenstad moest worden gewaardeerd. Als vervolg daarop is daarom een onderzoek naar de cityvorming, stadsvernieuwing en de traditionele nieuwbouw in de binnenstad gedaan. Ook voor deze gebouwen geldt dat (ver)bouwplannen worden beoordeeld op welstand. Onder deze welstandelijkheid wordt ook de passendheid in het beschermd stadsgezicht gerekend. De resultaten van het genoemde onderzoek zijn in het beoordelingskader van de onlangs vastgestelde welstandsnota van stadsdeel Amsterdam-Centrum verwerkt.
Samenvattend vind ik dat historiserende en volledige reconstruerende nieuwbouw niet thuishoort op de monumentenlijst, hoewel ik doorgaans positief sta tegenover deze bouwmethoden. Wat mij betreft blijft de ‘leeftijdsgrens’ voor plaatsing op de monumentenlijst en waarderingskaart liggen op zo’n vijftig jaar. Voor vervangings- en nieuwbouwplannen van panden uit recentere en toekomstige jaren zullen we een beroep moeten blijven doen op de Welstandscommissie. Daar heb ik voldoende vertrouwen in.

Guido Frankfurther, wethouder Monumenten stadsdeel Amsterdam-Centrum

(Uit: Binnenstad 208, november 2004)

[Wanneer is een pand een monument?]