Speech Jos Brink op ledenbijeenkomst 'Open de Grachten'

Herstel of historisering?

Van de week had ik mijn oude moeder, bijna 90, aan de telefoon. Ze woont onder Heerlen en dus zie ik haar niet zo vaak, helaas. Daar zeurt ze niet over, maar ze maakt zich wel zorgen over mijn wurgende agenda: onze theatertournee dendert maar door, elke dag vroeg de bus in, laat thuiskomen en de korte dagen volplempen met alles wat er nog gedaan moet worden. 'Nou kind', zei ze, 'maandag ben je gelukkig vrij!' Ze houdt mijn speellijst zorgvuldig bij. Ik vertelde haar dat ik niet vrij was, maar naar hier zou afzoeven, naar de Palm waar ik, veertig jaar geleden, mijn eerste professionele cabaret repeteerde. En ik vertelde haar de reden: de actie Open Grachten van de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad en het Comité van Aanbeveling, waarin ik zitting heb.

De Anjeliersgracht nu, de huidige Westerstraat	De Anjeliersgracht straks (simulatie Lieke Melkert)

'Ach...', riep ze, 'is het echt waar? Gaan ze alle grachten weer terugbrengen, ook die bij jou om de hoek?" Ik woon namelijk aan een van de mooiste dwarsgrachten van onze goede stad, de Reguliersgracht, die stadsschenners aan het begin van de vorige eeuw ook al wilden aanplempen, wat de hemel zij dank door felle protesten niet is doorgegaan.
Ik vertelde haar dat het in eerste instantie om de Westerstraat en/of de Elandsgracht ging. Nou, de Lindengracht mocht ook wel, vond ze. Ze is een geboren en getogen Amsterdamse. En die Falckstraat, ooit een grachtje dat van de Lijnbaansgracht doorliep naar de Achtergracht, moest ook maar weg. En passant moest ook het Paleis van Volksvlijt binnen nu en volgend jaar worden gereconstrueerd. 'Want', zuchtte ze, 'ik ben al bijna 90 en ik zou het zo graag nog mee willen maken...' Ze hing op in de stellige overtuiging dat haar Josje deze titanenklus onvervaard zou klaren. Ik was per slot ook al van de Kroonlantarens, die zeker de herstelde grachten weer zouden sieren. Ik vertel u dit verhaal om aan te geven dat onze plannen een breed draagvlak hebben, tot in Heerlen aan toe. Laten we onverwijld gaan spitten, want wie zou er nu een hoogbejaarde Amsterdamse vrouw willen teleurstellen!
Maar even serieus. Waarom zijn wij hier en waarom ben ik er. Omdat ik me als 12-jarig jongetje buitengewoon heb opgewonden, in de slipstream van mijn woedende ouders, over die commissaris Kaasjager die de Geldersekade, de Kloveniersburgwal, een deel van de Amstel, het Rokin, het water voor het CS, de Raamgracht en de Zieniskade, waar nu die prachtige bomen zijn gekapt, wilde dichtgooien omwille van een betere verkeersdoorstroming. Nou, de commissaris kon me nog meer vertellen! Maar, onbedoeld, legde hij wel de basis voor mijn strijdlust ten aanzien van onze unieke stad, het behoud van de oude en jonge monumenten en het herstellen van ongelofelijke vergissingen in het verleden. Er zijn in Amsterdam natuurlijk heel veel goede dingen gebeurd en die gebeuren op grote schaal gelukkig nog. Ons historisch besef is veel steviger verankerd in het beleid dan ooit het geval is geweest. Maar nog steeds gebeuren er ook verschrikkelijke dingen, die niet zo gauw meer zijn weg te poetsen. Ik noem de nieuwbouw rond de Oude Kerk, het monstruem aan de Nieuwezijds Kolk, de Hulk op het Mr. Visserplein, de hele Wibautstraat, de vernielde Vijzelgracht, heeft u tot half drie vannacht de tijd?
En toch, om op die goede dingen terug te komen, wordt er weer zo hier en daar goed gemaakt wat eens fout ging. Mijn credo is 'Alles kan, als je maar wilt!' Die kroonlantaarns komen er, dat mislukte peper- en zoutstel op het Frederiksplein zal worden afgebroken om plaats te maken voor het grote culturele centrum dat het nieuwe Paleis voor Volksvlijt weer moet worden en een aantal dempingen zal zeker worden ongedaan gemaakt. Er zijn niet alleen voorstanders van onze plannen. We hebben wel heel goede argumenten: de grachten, zeker hier in de Jordaan, doen geen dienst meer als open riool, met alle gevaren voor de volksgezondheid van dien. De herstelde grachten dus ook niet. We zijn als Vrienden van onze wereldberoemde Binnenstad niet historiserend bezig, wat betekent dat wij louter decorbouwers zouden zijn, nee, we herstellen en restaureren wat verloren ging en verloren dreigt te gaan. En de winst, in alle opzichten, zal groot zijn, al zie ik nu alleen nog de schoonheid. Een oude dame die ten val komt en daar een gebroken heup aan overhoudt laatje niet doorstrompelen. Die geef je een nieuwe heup. Dan is de dokter toch niet historiserend bezig?
De tegenstanders, zo las ik in Het Parool, zijn hier, in de Jordaan, bang voor hun nering, de bereikbaarheid is voornamelijk in het geding. Daar moeten we rustig over praten. Daar moeten we samen beleid op maken. Ik doe, als het niet langer dan anderhalf uur in beslag neemt, alles lopend in de stad. Veel over de grachten, waaraan nog steeds, zoals vroeger, heus veel bedrijven en bedrijfjes, kantoren en loodsen zijn gevestigd, die weer heus nog steeds te bereiken zijn, al gaat dat wat moeizamer dan een halve eeuw geleden, maar dat geldt ook voor de gedempte grachten, het is een Amsterdams probleem. We hebben het er vast over.
We hadden het water kunnen terugbrengen op hét stuk gedempte Rokin, met een parkeergarage er onder. Dat gaat niet door en dat is een gemiste kans, ook al vanwege de voorbeeldfunctie: kijk eens Amsterdammers, kijk eens miljoenen toeristen, hoe mooi het weer is! Het had meer visuele ruimte en meer ritme gegeven dan nu het geval is . Water, kaden, bruggen en bomen, we praten over 'behoud door ontwikkeling'. Een term waar alles inzit: behoud door ontwikkeling... Het gaat niet om goedkope sentimenten, al is goedkoop hier een understatement. Het gaat niet om Anton Pieck-achtige nostalgie, het gaat niet om decorbouw. Het gaat om het opnieuw zichtbaar maken van onze prachtige, unieke en dierbare stad. Het gaat om leefbaarheid en charisma.

De Jordaan is gelukkig gered van totale sloop, ook dat hing ons ooit boven het hoofd. Het is, hoe veranderd ook, weer een prachtig dorp geworden. We zijn er echter nog niet. Laten we beginnen met de Anjeliersgracht, bijvoorbeeld. Zijn we ook meteen die nietszeggende naam Westerstraat kwijt. Mijn moeder zei: "De Westerstraat? Nou, dat scheelt meteen vier slokken op een borrel!" Mijn moeder, ik zei het al, is in hier geboren en getogen, is 90 jaar en een wijze vrouw. Ze heeft dus gelijk.

Jos Brink
toneelspeler/predikant

[Terug]