Op de bres voor Amsterdam LVI:

Een avondje mooipraten: De open inrichting van het Westerdok

In het kader van de ontwikkeling van de Zuidelijke IJ-oevers wil de gemeente het 'Westerdokseiland' bebouwen. Voor het gehele plangebied functioneerde er een bestemmingsplan, dat door de Raad van State onwettig werd verklaard. De gemeente ontwikkelt de oevers nu 'eilandsgewijs' met behulp van Stedelijke Programma's van Eisen (SpvE) en Stedebouwkundige plannen (SP).

De wijdheid van het open Westerdok	Het bedreigde Koloniaal Etablissement

Een bestemmingsplan komt nu achteraf. Onwettig, onevenwichtig en aan zeer veel kritiek onderhevig. In de huidige plannen moet alles plat op het Westerdok: het Koloniaal Etablissement, het Sluiswachters Complex en de douaneloodsen. Alleen het gebouwtje van Goedkoop mag blijven staan. Onlangs adviseerde de Raad voor Cultuur aan Staatssecretaris Rick van der Ploeg om dit laatst overgebleven 'historische pallet' op de Rijksmonumentenlijst te plaatsen. "De Raad stelt voorop dat, ongeacht de zelfstandige monumentwaarde van de panden die voor de realisatie van een dergelijke rigoureus plan gesloopt zouden moeten worden, in dit voor Amsterdam zo kenmerkende gebied rekening gehouden dient te worden met de historische ontwikkeling daarvan."

Het plangebied na kaalslag en bebouwing

Hierbij een samenvatting van een zogenaamde 'inspraakavond'. Op het bijgaande plaatje zien we de stand van zaken van de huidige planvorming. Het zogenaamde 'Westerdokseiland' is van zuid naar noord uitgedost met drie grote blokken van ongeveer 250 woningen elk en een grote taartpunt. Ongeveer 850 woningen. Ten zuid-oosten daarvan, in het IJ, is nog een gigantische grote, opengewerkte schoenendoos gepland. Die moet in de plaats komen van het Koloniaal Etablissement, de huidige locatie van de Politie te Water. Daar mogen we nog niet over inspreken. "Dat komt later nog aan de orde."

Gebrekkige uitgangspunten

Algehele commotie in het zaaltje: dergelijke hoogbouw, direct op de kade aan het Westerdok is een slecht idee. Er worden verschillende hoogten genoemd: 37 of 42 meter. Het klopt niet met de ideeën over de openbare ruimte (zie: Plan Openbare Ruimte IJ-oevers); doet te kort aan de besloten binnenruimte van het Westerdok zelf; brengt de stad helemaal niet naar het IJ, maar werpt een wal op. De taartpunt van architect Bob van Reeth is te hoog (zie Noordblok 1). Die snijdt de helft uit het uitzicht naar het IJ. De gemeente wil de stad naar het IJ brengen, maar sluit de Zandhoek en het Bickerseiland op die manier juist af van het IJ. De uitgangspunten zijn niet consistent en misleidend. Gebrekkige uitgangspunten voor ruimtelijke ordening.

• Relatie met het zgn. SpvE Barentzplein en de aldaar geplande hoogbouw is onduidelijk. Is er overleg met het Stadsdeel Westerpark? Ook daar wordt volgens diverse insprekers te hoge bebouwing en te veel volume gepland. De samenhang is zoek en het historische karakter van het Westerdok gaat voorgoed verloren.
• De openbare ruimten binnen de vier geplande woonblokken op het Westerdokseiland is niet openbaar, want er komen hekken voor (dus semi-openbaar, of liever private ruimte). De openbare ruimte op de kaden en op de steigers daarentegen is volledig open. Hoe worden de boten beveiligd? Kunnen de kinderen van de bootbewoners 'binnen' in de cours spelen? Het idee van de cours binnen de blokken wordt algemeen afgewezen. Hier is geen sprake van goede ruimtelijke ordening.
• In een zogenaamde 'losstaande variant voor de Douaneloodsen' hebben bewoners, buurtgenoten en professioneel betrokkenen in het verlengde van de huidige Douaneloodsen een strip van laagbouw bedacht. Die laagbouw en de mooi gerestaureerde loodsen zouden worden opgenomen in een grootsteedse parkkade. Die variant kon niet want dat kostte teveel woningen... Maar aan de zuid- oost zijde van het Eiland zou men probleemloos meer de hoogte in kunnen (als tegenhanger van de KvK). De bebouwingen ter noord-oostzijde zouden een arcadische uitbouw kunnen krijgen. Er zouden best nog 1 of 2 Goedkoopachtige gebouwen aan die kant bij kunnen, zonder het IJ onzichtbaar te maken. Deze variant versterkt de huidige ruimtelijke kwaliteiten en doet recht aan de historische overblijfselen.
• Het megalomane project dat in de plaats van het Koloniaal Etablissement moet komen, kan vervallen. Maar, inspraak over dit project komt later. Waarom komt dit later? Dit werd eerst als onderdeel van het SpvE Westerdokseiland gezamenlijk behandeld. Een voorbeeld van onwettige, onevenwichtige en weinig consistente planningsprocedures.
• Gebrek aan voorzieningen bij de komst van zoveel nieuwe woningen. Met name een school en een broedplaats voor kunstenaars en handwerkslieden. In de zogenaamde 'losstaande variant', zou volop ruimte gegeven worden aan voorzieningen: een broedplaats, een nieuwe school en gezondheidsvoorzieningen.
• Of en hoe rekening gehouden wordt met de bestaande begroeiing blijft vaag. Of de huidige bomen mee gaan naar de toekomst, blijft ook onduidelijk. Er wordt een algeheel "gebrek aan behoud van huidige (ruimtelijke) kwaliteiten" geconstateerd.

Samenvattend

Bij de huidige plannen die in het concept stedebouwkundig plan Westerdokseiland aan de orde komen, is er sprake van onvoldoende toewijzing van functies (1); de ideeën voor ruimtelijke ordening zijn niet consistent en niet toegesneden op de situatie van het Westerdokseiland (2); de procedures waarin de besluitvorming tot stand moet komen is onwettig (er is geen bestemmingsplan) (3); de opzet is te plomp, te hoog en te grootschalig, waardoor er een wal opgeworpen wordt tussen de historische stad, haar buurten en het IJ (4). Er zijn betere plannen voor het Westerdokseiland beschikbaar, die zonder tijdsverlies geïntegreerd kunnen worden (5).
Het advies van de Raad voor Cultuur is zonder meer bemoedigend. Dit advies kan worden bijgeteld bij het advies van de Raad voor de Amsterdamse Monumentenzorg, de Raad voor de Stedenbouw Amsterdam en een lange rij van deskundigen. Bewoners zijn er niet gerust op. Gezien de aard en het gehalte van het verplichte inspraaknummer op 26 september 2000 gaan omwonenden, de verenigde buurtgroepen in de Westelijke Binnenstad over tot verdere actie. De samenvatting van de actiepunten vindt u in het bovenstaande.

Bert Bakker
beleidsmedewerker wijkopbouworgaan De Gouden Reaal

(Uit: Binnenstad 185, november 2000)