De leugenaar

In de bouw kom je soms de meest merkwaardige benamingen tegen. Een aardig voorbeeld is de leugenaar. Ik had er al een paar keer over gehoord en omdat het verschijnsel zich voordoet bij het traditionele woonhuis leek het me een passend onderwerp voor Binnenstad. Tot mijn verbazing is er in de literatuur niets over te vinden. Zelfs in Bouwkundige termen van Haslinghuis en Janse komt het woord niet voor. De hoogste tijd dus, om er iets over op papier te zetten.

De leugenaar van het hoekpand Oudezijds Achterburgwal 199 / Rusland 1, voor- en zijaanzicht (tekening Dienst PW)

De makkelijkste manier om duidelijk te maken wat met het woord leugenaar bedoeld wordt, is aan de hand van voorbeelden. Leugenaars kom je overal in het centrum van Amsterdam tegen. Bij hoekhuizen zijn ze het beste zichtbaar:

Hoogte Kadijk 78 Keizersgracht 714 Runstraat 33 (foto's J. Alma)

Het definiëren van een leugenaar in minder eenvoudig. Ik doe een poging: de leugenaar is het gedeelte van de constructie achter de (verhoogde) voorgevel, meestal een lijstgevel, dat het pand een verdieping hoger doet lijken dan het in werkelijkheid is. Dat de leugenaar je voor de gek houdt – en daar zal ook de naam vandaan komen - wordt duidelijk als je de zijgevel van het huis bekijkt. Dan blijkt dat hij al na 1 á 2 meter ophoudt en overgaat in het zadeldak van de zolder. Soms is er aan de zijkant een raampje in gemaakt. De meeste historische woonhuizen in Amsterdam zijn in de loop der eeuwen één of meerdere malen verhoogd. Hoe hoger het huis, hoe meer aanzien. Maar omdat de voorkant het belangrijkste was en het bovendien niet altijd haalbaar was om er een hele verdieping op te zetten, koos men dikwijls voor de schone schijn. Hoog uitstekende topgevels moeten met ankers aan de kapconstructie worden bevestigd, maar de leugenaar biedt een veel degelijkere oplossing. Zeker in het geval van lijstgevels, die veel wind vangen.
De term leugenaar wordt, voor zover mij bekend, alleen in Amsterdam gebruikt. En lang niet door iedereen. Het verschijnsel doet zich echter ook voor in andere plaatsen. Misschien heeft men er daar wel een eigen benaming voor.

Joyce Alma

(Uit: Binnenstad 185, november 2000)