Op de bres voor Amsterdam LII

Platform Groene Schinkeloevers

In een aflevering van Binnenstad, mei 1998, werd aandacht besteed aan stadstuin Huis te Vraag. Dit bijzondere stuk stadsnatuur maakt deel uit van het oeverlandschap de Schinkel, één van de mooiste maar meest bedreigde stukjes van Amsterdam.

“Amsterdam is steeds de stad geweest, die haar schoonheid grootendeels te danken had aan hetgeen haar kunstenaars op het fraai stramien van haar strengen plattengrond hebben opgebouwd op de betrekkelijk kleine strook grond, die als het ware bekneld lag tussen de wateren van het open IJ, de Haarlemmermeer en de Diemermeer en bovendien doorsneden werd door den Amstel en den Schinkel en de verschillende Weteringen. De oevers dezer wateren vormden het natuurschoon, waarop zij kon bogen (...) “
(Het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam 1934, Hoofdstuk XI ‘Ontspanning’)

Wie komend vanaf de drukke zeilstraat in zuidelijke richting lang het water loopt waant zich als gauw niet meer in de stad. Een voetpad voert lans een miniatuur polderlandschap met slootjes en knotwilgen, langs woonboten, tuintjes en een verwilderde berm. De weilanden achterlatend komt het Jaagpad samen met een fietspad in een lommerrijke route naar het Amsterdamse Bos en de Nieuwe Meer. Markant hoogtepunt in deze route is de Riekerhavenbrug van Amsterdamse School architect Piet Kramer. Het is een passende plek om even uit te rusten en te genieten van het uitzicht over het water, de groene Schinkeleilanden en de in oude luister herstelde Marathontoren van het Olympisch- stadion.

De elegante ophaalbrug voor fietsers en voetgangers is door zijn ligging iets buiten de drukte van de stad en bescheiden formaat een van Kramers minder bekende meesterwerken. Misschien was dat de reden dat het bestuur van het stadsdeel Amsterdam Oud-Zuid in 1998 meende brug 307 zonder al te veel problemen te kunnen vervangen door een lage brede verkeersbrug met daar op aansluitend een verkeersrondweg dwars door de plantsoenen langs de Schinkel. Zo kon het aanpalende bedrijventerrein beter ontsloten worden zonder dat de bedrijven zelf last zouden ondervinden van een nieuwe verkeersstroom...
De verkeerstechnische en economische argumentatie rammelde aan alle kanten, bovendien sprak uit het project niet alleen onverschilligheid ten aanzien van recreatieve en ecologische waarden, maar ook een verbluffend gebrek aan historisch bewustzijn en stedenbouwkundig benul: de oeverstroken langs de Schinkel vormen tezamen de top van de Amsterdamse Bosscheg en zijn een belangrijke schakel tussen het groen in de stad en de buitengebieden. Een groene scheg is een wigvormig stuk groen dat (meestal langs een waterweg) diep de stad insteekt. De van nature aanwezige scheggen bepalen vanouds het stedenbouwkundig beeld van Amsterdam, ook waren zij van groot belang bij het opstellen van het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam (AUP) van de stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren.
Het AUP werd in 1934 uitgegeven en zou de komende vijftig jaar gaan functioneren als structuurplan voor het snelgroeiende Amsterdam. Toenemende verstedelijking en het verdwijnen van natuurschoon was een van de problemen die men (zeventig jaar geleden!) met het AUP hoopte op te lossen. Recreatie was een van de pijlers waar het plan op berustte: veel openbaar groen, de natuur dicht bij huis.
In de stad werd een netwerk van parken en groene routes uitgezet zodat parken en recreatiegebieden die even buiten de stad werden aangelegd op een plezierige manier bereikbaar werden voor fietsers en voetgangers. Deze groene routes lopen vaak langs waterwegen: de oevers van de ‘schone wateren’ in Amsterdam werden zo beschermd tegen de vernietigende invloed van bebouwing. De recreërende Amsterdammer had profijt van het uitzicht over het water. Het fiets- en wandelpad langs de westelijke Schinkeloever is een typisch voorbeeld van een recreatieve route langs het water volgens de ideeën van het AUP. Ruim zestig jaar na aanleg is de groenstrook uitgegroeid tot een monumentaal stuk groen waar duizenden Amsterdammers plezier aan beleven.
In de zomer van 1998 protesteerden elfduizend mensen middels hun handtekening tegen sloop van de brug en aantasting van het groen. Eind 1998 was er zelfs in de deelraad van Oud-Zuid geen meerderheid voor deze plannen en voor Amsterdamse begrippen gebeurde er iets wonderbaarlijks: plannen die de economie een stapje vooruit zouden brengen maar een verwoestend effect zouden hebben op een geliefd groengebied werden teruggedraaid. Dit was niet naar de zin van B&W: wethouder Stadig dreigde met een aanschrijving en er kwam een compromis: Kramers brug mag blijven, daarnaast net buiten de groenstrook wordt een nieuwe brug aangelegd voor verkeer; het bestaande groen wordt verbeterd en uitgebreid; vijf jaar na aanleg van de nieuwe brug wordt bekeken of die nieuwe rondweg door het groen nou echt nodig is.
Zo’n klein democratisch succes geeft de burger moed. Te zonnig moeten we het niet zien; Ruimtelijke Ordening blijft zijn schaduw werpen over de Schinkeloevers, tegenstanders van het compromis trachten een versnelde aanleg van de rondweg en verruiming van de bouwhoogte langs de groenstrook af te dwingen; B&W van de centrale stad staan daar achter.... Er blijft dus kans op allerlei vreselijks, zoals een parkeergarage van twintig meter hoog langs het idyllische poldertje bij Huis te Vraag.
Tegelijkertijd met het conceptbestemmingsplan bedrijventerrein Schinkel ging nog een aantal projecten van start die een grote bedreiging inhielden voor het landelijke karakter van de Schinkeloevers. Sloop van een boerderij naast Huis te Vraag ging net niet door, maar de dorpse huisjes aan het poldertje moeten plaatsmaken voor een rij enorme nieuwbouwvilla’s. Hoogbouw op de Schinkeleilanden is afgeblazen maar er moet wel een breed geasfalteerd fietspad door een u nog ongerept stuk natuur en wethouder Stadig is een groot voorstander van zestig meter hoge woontoren naast het Olympisch Stadion. Daarmee krijgt dit zorgvuldig gerestaureerde gebouw de monumentaliteit van een poppenhuis en wordt de landelijke schaal van het gebied doorbroken. Als alle plannen doorgaan zal van het natuurschoon waar de schinkeloevers nu nog op kunnen bogen niet veel meer over zijn.

R. Simons
Platform Groene Schinkeloevers

Platform Groene Schinkeloevers (GSO) is in 1998 opgericht uit onbehagen over de vele plannen en projecten die het oeverlandschap van de Schinkel bedreigen. Vanwege de bijzondere kwaliteiten van het gebied hebben zich een aantal recreatieve en culturele belangenverenigingen aangesloten, er bestaat een nauwe samenwerking met Milieucentrum Amsterdam (MCA). Nieuwe leden zijn welkom!
Voor meer informatie: www.schinkeloevers.nl of Wijkopbouworgaan Zuid-West, Achillesstraat 85, 1076 PX, tel. 6620389

(Uit: Binnenstad 181, maart/april 2000)