Wat gebeurt er met de Dam?

't Is bouwvakvakantie. Op talrijke plaatsen in de oude stad, op het Rokin, in de Vijzelstraat, op de Nieuwe Herengracht, en waar niet al staan de containers en hangen de puinstortslurven van de renovatie.

Om één voorbeeld te noemen: het huis naast ons, het voormalige Portugees-Israëlietisch Oude Mannenhuis (dat in 1794 is ontstaan uit de samenvoeging van twee bestaande panden), wordt van binnen 'gestript', omdat men ook de verborgen constructiefouten wil opsporen. Dat gebeurt niet door een legertje nijvere slopers zoals ik me had voorgesteld, maar door een drietal hoog gekwalificeerde bouwvakkers, die schijnbaar op hun elf-en-dertigst bezig zijn met zagen, boren en wrikken en die menig mandje puin nog met de hand in de container kieperen. Maar nu is het bouwvakvakantie en de renovatieplekken vallen even stil.

De Dam

Adempauze om vooruit te blikken. De Dam, zo lezen we, moet helemaal op de schop. Daar schrik ik van. Is hij dan niet goed zoals hij nu is? Moet altijd alles worden 'aangepakt'? De Dam is een groot stenig plein dat prima gebruikt wordt. Altijd vol mensen die allerlei dingen doen. Er worden auto's verloot voor kinderen in een ver land, er zijn schaakbordtafels voor rustige gepensioneerden, er staat een Mongoolse tent als hors d'oeuvre voor de tentoonstelling in de Nieuwe Kerk, met kerstmis zijn er oliebollen, er hoort een poppenkast en er is een potsenmaker of een levend standbeeld, al naar de wind van de mode waait. De duiven worden gevoerd, oké, als ze maar aan de pil gaan. Alleen de kermis moeten ze van de Dam weren. De moderne gemechaniseerde kermis past niet meer tussen het koninklijk paleis en het Nationale Monument. Op het kleine deel van de Dam aan de overzijde van de grote verkeersstroom naar het Centraal Station - de eigenlijke dam in de Amstel - staat het Nationale Monument, waar mensen in groepjes rondhangen, zitten of in hun eentje aan het slapen zijn. Tenslotte zijn beide delen van de Dam omlijst door een levendig auto- en tramverkeer. De Dam is ruim genoeg om alles te verwerken. Hij is een echt stuk stad.

Orde niet overdrijven

Dat er op zo'n doorleefd plein geleidelijk een chaos ontstaat van straatmeubilair en wat dies meer zij, hoort bij het leven en dat daarin nu en dan orde wordt geschapen, hoort een routine-procedure te zijn. Alleen mogen de straatlantaarns geen tl-buizen krijgen, want die moeten op 4 mei bij de dodenherdenking tijdens de twee minuten stilte alle tegelijk gaan branden - iets wat bij tl-licht niet mogelijk is. Orde is mooi, maar je moet het niet overdrijven. Iemand opperde het plan, het leven op de Dam ondergronds te brengen, omdat de Dam zelf dan zo rustig zou worden. Groteskere miskenning van het grootstedelijk karakter van ons nationale plein is niet denkbaar. Wat is er nog bovengronds te beleven, als je de mensen met hun rommelige gedoe ondergronds brengt? Dan slaat de orde het leven dood.
Veel dichterbij dan de ondergrondse Dam ligt het toekomstbeeld van de autoloze Dam. De verkeersstromen zouden, menen sommigen, de rust verstoren. Het is de vraag of zo'n ingreep, zo ze al mogelijk zou zijn, het plein goed zou doen. De stad is geen natuurgebied, maar een centrum van mensen die kris kras hun bezigheden najagen. Juist het centrum, de spil van het kris kras gedoe, ligt bij de Dam.
Waarom kunnen buitenlandse steden wel een autovrije historische binnenstad hebben, terwijl dat bij Amsterdam niet lukt? vroeg iemand mij laatst. Het antwoord luidt, dat de Amsterdamse binnenstad nu eenmaal uitzonderlijk groot is en uitzonderlijk intensief wordt gebruikt voor wonen en bedrijvigheid. Een autovrij centrum is trouwens ook niet alles. Het verwordt gauw tot een uitzinnige consumptiemarkt, die de oude schoonheid tot een aanfluiting maakt.

Vloek in de kerk?

Nu ga ik een vloek zeggen in de kerk van ons blad Binnenstad: je moet ook een beetje dol zijn op het verkeer. De tram die mensen uitspuwt en inlaadt. De machtige lijnbus die stug-traag door de rijstebrijberg van fietsers heen dringt. De fietsers die als waanzinnige duiven tussen tram en auto meestal net niet worden gekraakt. De mensen die verzonken in hun dromen dwars door het verkeer sullen, of, ander uiterste, op een holletje de reeds startende tram nog willen halen. En de personenauto's, die zich als lemmingen in de binnenstad storten omdat ze zo'n haast hebben, dat de langdurigste file hen niet van voertuig kan doen veranderen. Ooit was er op de Munt het ingewikkeldste stopbord van de wereld. De agent die het moest bedienen werd elk uur afgelost. Eén van hen, een stoer type, hoorde ik eens zeggen: 'Wie lacht niet, die de mens beziet!' Wil je heel dat machtige spektakel van de Dam verbannen?
Bestuurders moeten in deze van onmogelijkheden aan elkaar hangende stad heel wat aanmodderen, maar laat ze toch daarbij de grote lijn niet uit het oog verliezen. Een lantaarnpaal, een Amsterdammertje, een baksteen, water in het Rokin, het zijn dingen van huishoudelijke aard waarover je niet moet zeuren, maar die je moet doen of niet doen.

Houd op met navelstaren

Want terwijl het bestuur zeurde ging het Beeldarchief inclusief Filmmuseum verloren. En dat is erg van een heel andere orde dan een omgehaalde boom of een lelijke stoeprand. Dat is desastreus. Dat is van de gekke. We zijn de cultuurstad van Nederland. We bouwen een Film- en Televisieakademie en we laten het Filmmuseum vertrekken.
Ooit is het Filmmuseum door Jan de Vaal, heroïsch en monomaan, in leven gehouden, tot hij het Vondelparkpaviljoen kreeg. Dan waagt een 'stadsdeel' het, de huur zo sterk te verhogen dat het Filmmuseum wordt weggepest. En dan openbaart zich de introverte navelstaarderij van deze stad die verzonken is in zijn frutsels en fratsels en in zelfgenoegzame arrogantie denkt dat alles wel vanzelf goed komt. Maar dat sprookje heeft een slechte afloop.

Ricardo

(Uit: Binnenstad 178, oktober 1999)