Centrum de Waag wankelt

Op het moment dat wij dit schrijven, midden januari, is de toekomst van de Waag zoals het deftig heet "in nevelen gehuld". De nevel wordt veroorzaakt door een communicatiestop: géén berichten over de lopende onderhandelingen.

Wel publiceerde Het Parool op 30 december een artikel onder de kop "Plan voor Waag weer op losse schroeven, Gemeente wil sterke pachter". Op 2 januari deed NRC­ Handelsblad het nog wat uitvoeriger met een halve pagina, getiteld "Waagproject Amsterdam dreigt debacle te worden", waaruit wij citeren: "De plannen - variërend van vestiging van een middeleeuws restaurant tot herstel in oude glorie van het Theatrum Anatomicum - werden doorgelicht door adviesbureau De Galan en Voigt en, volgens ingewijden, alle financieel te riskant bevonden, ook het plan dat stichting Centrum de Waag op tafel had gelegd: op de begane grond van de Waag moest een Grand Café komen, het grootste in Amsterdam, de eerste verdieping zou een mediacentrum herbergen, compleet met t.v.-studio's en computerzaal. Het Koepeltje, ooit in gebruik bij de Amsterdamse chirurgijns voor hun anatomische lessen, zou worden verbouwd tot conferentiezaal. Voor de omgeving van het geheel werd de Franse architect Philip Starck aangezocht die de Waag onder meer voorzag van een "wintertuin", een glazen serre aan de zijkant van het gebouw. Dat De Galan en Voigt een tekort van twee à drie ton voorspelden als het plan van Centrum de Waag zou worden uitgevoerd, kon niet verhinderen dat de gemeente in mei 1986 toestemming gaf het plan uit te werken en geldschieters te zoeken. Toestemming die volgens ingewijden niet in de laatste plaats te danken was aan het feit dat stichting-coördinator C. Dittmar als voormalig gemeenteambtenaar en CPN-voorzitter feilloos het ambtelijke wereldje kent en beschikt over een heel vlotte babbel".
Tot zover Frederike de Raat in NRC-Handelsblad. Ondanks de informatiestop tekenen zich nu toch enkele feiten af in de nevel. De bouw ligt al geruime tijd stil. Van de betonvloer aan de oostzijde, die het ontsierende glasbouwsel moet dragen, is het niveau niet goed berekend, de vloer ligt te hoog. Ondanks een ruime extra-bijdrage van de gemeente waartoe in april '89 werd besloten, rezen de kosten verder de pan uit. In het gebouw dat van grote historische en monumentale waarde is, werd krachtdadig, om niet te zeggen: ruw, gehakt en gebroken om ruimte te maken voor alle leidingen die voor het bedoelde gebruik nodig zijn. Een pachter voor het horeca­ gedeelte die naar het oordeel van de gemeente kapitaalkrachtig en vakbekwaam genoeg is, en die de exploitatie van het gehele project sluitend moet maken, werd totnogtoe niet gevonden. Zolang die financiële sleepboot ontbreekt, krijgt de stichting geen huurcontract van de gemeente. Over de andere geldschieters - de namen van Grolsch en de Postbank worden genoemd - hoort men slechts bij geruchte dat zij géén vertrouwen meer hebben in de onderneming. Die geruchten nemen in de nevel de vage vorm aan van een dreigend faillissement.
Zelfs indien, bij het opklaren van de mist, blijken zou dat de man met de vlotte babbel erin is geslaagd nieuwe geldbronnen aan te boren, zodat zijn informatica-centrum met het dan te verwachten publiciteitslawaai kan worden geopend, dan nog blijft het een beschamende geschiedenis.

In 1901 schreef Jan Veth: "Bekrompenheid van gezichtsveld, gebrek aan piëteit, en onleerzaamheid, dat zijn de drie jammerkruizen die het moderne Amsterdam in zijn verbasterd wapen voert...." Verouderd is die tekst helaas niet. Bij een monument als de Waag dient men uit te gaan van wat het gebouw nodig heeft, wat het kan verdragen en welk nieuw gebruik het best passen zou, en dient men niet uit te gaan van de haalbare huurprijs per vierkante meter. Dat is de norm voor een modern bedrijfsgebouw dat, indien nodig, om de zoveel jaar aan een nieuwe indeling of een nieuw uiterlijk toe is. En de exploitatie? Natuurlijk is ook de exploitatie van een gerestaureerd monument van belang. De gemeente kan niet overal tekorten weg-subsidiëren. Maar wanneer het gaat over het belangrijkste gebouw dat de middeleeuwse voorgangers van het huidige gemeentebestuur ons hebben nagelaten, dan zijn een minder commerciële bestemming en huur­ prijs toch wel het overwegen waard.

De afdeling Voorlichting en externe betrekkingen van de gemeente verspreidde begin januari een fraai verzorgd drukwerkje met kaarten en foto's "Perspectief voor Amsterdam". Als laatste van vier beleidsdoelen wordt genoemd: "Een versterking van de centrale positie van de binnenstad voor wonen, werken, winkelen en cultuur." Inderdaad, "cultuur" komt achteraan. De foto's tonen vooral bedrijfsge­ bouwen, treinen en vliegtuigen; plaatjes die men in elke reclamefolder van welke stad ook vinden kan. Toen het 700-jarig bestaan van de stad werd gevierd kon de gemeente het Amsterdams Historisch Museum openen, een voorbeeld van herstel en her­ bestemming van een indrukwekkend historisch complex. Waarom is die beleidslijn niet doorgezet bij de Waag?

Een week later...

Uit Het Parool van 18 januari:
"De plannen voor een 'grootstedelijk communicatie­ centrum' in de Waag .... zijn van de baan. De financiers zegden gisteravond hun medewerking op, nadat was gebleken dat zij de eerste drie jaar zeker nog een half miljoen op de exploitatie zouden moe­ ten toeleggen. De stichting Centrum de Waag gaat hoogstwaarschijnlijk failliet. "Er zal daar binnenkort wel een curator langskomen", zei vanmorgen wethouder L. Genet (P.v.d.A.). Volgens hem is de stichting de eerstverantwoordelijke voor het fiasco ..... De gemeente heeft drie miljoen geïnvesteerd in de restauratie van De Waag en rond f 300.000 subsidie verstrekt ..... Een analyse van de financiële situatie wees uit dat in elk geval 550.000 gulden extra op tafel moet komen om Centrum de Waag door de eerste drie jaar van zijn bestaan te helpen. In het ongunstigste geval zou dit bedrag oplopen tot ruim acht ton. De financiers, Grolsch, de Postbank, de NMB en de gemeente, zijn toen om de tafel gaan zit­ ten om een "reddingsplan" op te zetten. Na ruim twee maanden onderhandelen moest echter worden geconstateerd dat de gevraagde extra bijdragen te hoog waren".
Tot zover Tania van Bergen in Het Parool.

Wat nu? Eerst wachten tot de mist zal zijn opgetrok­ ken en de omtrekken van de puinhoop duidelijk zichtbaar zijn. Men zou kunnen zeggen dat het om drie puinhopen gaat. De meest spraakmakende is de financiële. Dat is een zaak van de geldschieters en hun 'stroppenpotten'. Verkeerd gecalculeerde inves­ teringen komen vaker voor. De tweede, in onze ogen belangrijker, betreft het gebouw. Dat de buitenkant netjes is gerepareerd, kan iedereen zien. Vóór de oude poortingang ligt echter de betonplaat voor de serre van architect Starck. Dat kan bezwaarlijk "restauratie" worden genoemd. En wat is er binnen in het interieur gebeurd? Zijn er geregeld deskundigen van Monumentenzorg bij het werk aanwezig geweest om aan te geven, wat wèl en niet mocht? Hoe groot is de schade die terwille van de technische apparatuur in het gebouw is aangericht?
De derde puinhoop is die van de manier van omgaan met het gebouwde cultuurbezit door het huidige gemeentebestuur, dat geïmponeerd wordt door snorkende grootspraak over "grootstedelijk", "toplokatie", "eisen van onze tijd" en wat het reclame-vocabulaire nog meer aan krachttermen bevat, maar daarbij over het hoofd ziet, wat Amsterdam nu juist onderscheidt van elke andere stad.

Geurt Brinkgreve

(Uit: Binnenstad 119, maart 1990)