Binnenstad mogelijk niet op Unesco-lijst

Baantje van oud-staatssecretaris Van der Ploeg is belangrijker

Er wordt al enkele jaren gewerkt aan het voorstel om de Amsterdamse binnenstad op te nemen in de UNESCO-lijst van onroerend cultureel en natuurlijk werelderfgoed. Ambtenaren van de Rijksdienst en het gemeentelijk Bureau Monumenten & Archeologie zijn er mee bezig. Het voorstel moet aan uitvoerige voorschriften beantwoorden, en bij het Werelderfgoedcomité in Parijs worden ingediend door de staatssecretaris van cultuur, Medy van der Laan. In 2004 zou het dan eindelijk zover zijn. Maar de benoeming van oud-staatssecretaris Rick van der Ploeg in het Werelderfgoedcomité in Parijs zet mogelijk een streep door de aanwijzing.
Het Werelderfgoedcomité oordeelt over de nominaties. In de campagne om Van der Ploeg gekozen te krijgen, heeft het ministerie de belofte gedaan geen nominaties meer in te dienen, omdat dat tot 'belangenverstrengeling' zou leiden. Dit is gebeurd zonder enig overleg met Amsterdam. In een brief aan de staatssecretaris schrijven wethouder Belliot en stadsdeelwethouder Guido Frankfurther 'onaangenaam verrast' te zijn over de gang van zaken, zo meldt Het Parool van donderdag 16 oktober.

De betekenis van de vermelding op de Werelderfoedlijst ligt vooral op publicitair en toeristisch gebied; er zijn geen wettelijke of financiële consequenties aan verbonden. Toch weegt de kans op publiciteit – positief of negatief – zo zwaar dat regeringen er terdege rekening mee houden. Een schoolvoorbeeld is het plan voor een autoweg met parkeerterrein bij de piramiden van Gizeh, dat ijlings werd ingetrokken toen uit Parijs gedreigd werd de piramiden van de erfgoedlijst te schrappen. Kortom, de plaatsing op de Werelderfgoedlijst geeft enige bescherming tegen vernieling.

UNESCO gebied binnenstad Amsterdam rood: beschermd stadsgezicht en bufferzone, geel: grens kernzone

Nederland heeft al het voormalige eiland Schokland (geplaatst in 1995), de Stelling van Amsterdam (1996), de molens van Kinderdijk (1997), Willemstad (1997), het gemaal Woudagemaal (1998), de Beemster polder (1999) en het Rietveld Schröderhuis (2000) op de UNESCO-lijst staan. In Italië staan Rome, Venetië, Florence, Verona en nog zo'n dertig andere binnensteden en objecten op de lijst. Frankrijk is vertegenwoordigd met meer dan twintig steden of objecten, waaronder de Seine-oevers van Parijs, België met acht, waaronder de historische binnenstad van Brugge. De lijst bestaat momenteel uit 754 gebieden, gebouwen en andere objecten van culturele betekenis, van het Vrijheidsbeeld in New York tot Timbuktu in Mali.
Om enige structuur in de beoordeling te krijgen, geldt als voorwaarde dat de voor vermelding in aanmerking komende gebieden of gebouwen al onder een nationale bescherming moeten vallen, wat ook duidelijk de begrenzing aangeeft. Bovendien moeten er 'bufferzones' worden aangewezen, om te voorkomen dat maat en schaal van de erfgoedobjecten visueel verstoord worden door belendende nieuwbouw van geheel andere structuur, en kerngebieden die een bijzonder zeldzaam karakter hebben.
Voor Amsterdam deed zich het probleem voor dat de binnenstad erg laat haar beschermde status kreeg: pas in 1999 werd de binnenstad een beschermd stadsgezicht, in de zin van de Monumentenwet, na een tien jaar durende discussie over de gevolgen voor de huren. Toen dat probleem eindelijk was opgelost, bleek er nog een bijkomend probleem voor de plaatsing op de UNESCO-lijst: onze Monumentenwet kent geen bufferzones. Het was daarom noodzakelijk zowel de bufferzone als het kerngebied binnen de begrenzing van het beschermd stadsgezicht te plaatsen. Als kerngebied is alleen de zeventiende-eeuwse grachtengordel gekozen. De middeleeuwse stadskern, met name het gebied van de Oudezijds Burgwallen, is wel heel gaaf en architectonisch van belang, maar niet uniek. Er zijn (gelukkig) nog heel wat steden in Europa van vergelijkbare ouderdom en vergelijkbaar karakter.
De zeventiende-eeuwse grachtengordel is echter van mondiale betekenis, door zijn omvang, gaafheid en samenhang tussen aanleg en bebouwing. De op wiskundige wijze aangelegde zuivere halve maan-vorm is vanuit het vliegtuig duidelijk waarneembaar. De binnenstad als geheel behoort tot de grootste en best bewaarde historische stadskernen van de wereld. In een boek van de Amerikaanse professor Anthony Tung, 'Preserving the World's Great Cities', worden zo'n twintig steden besproken en luidt de conclusie dat van deze voorbeelden alleen Amsterdam er in geslaagd is haar historische binnenstad in aanleg en bebouwing te behouden. Als er dus één stad op de UNESCO-lijst thuishoort dan is het wel de binnenstad van Amsterdam. Het is diep treurig dat dat algemene belang moet wijken voor het privé-belang van een politicus die op zoek is naar een nieuwe baan.

De VVAB beraadt zich op stappen die tegen deze gang van zaken genomen kunnen worden. In ieder geval is al een protestbrief gestuurd aan staatssecretaris Medy van der Laan. In deze brief eist de VVAB dat de plaatsing van de binnenstad op de Werelderfgoedlijst ongehinderd doorgaat.

[Brief aan de staatssecretaris]

Meer lezen over de UNESCO-lijst: http://whc.unesco.org

(24/10/2003)