Hergraven van grachten: nu is het College aan zet

Op donderdag 28 februari 2002, 's ochtends om 10 uur, vond een opmerkelijke verkiezingsstunt plaats van Guido Frankfurther, lijsttrekker van D66 voor de Deelraad Centrum: het opengraven van de in 1891 gedempte Elandsgracht. Met deze symbolische actie wil D66 het onderwerp van het opengraven van gedempte grachten weer op de politieke agenda plaatsen.
Op uitnodiging van Guido Frankfurther waren enkele vertegenwoordigers van Amsterdam-lievende organisaties aanwezig, zoals de Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad en de Bond Heemschut. Walther Schoonenberg, voorzitter van de Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad, hield voorafgaand aan de actie de volgende toespraak:

De D66'ers in actie voor het opengraven van de Elandsgracht (foto Het Parool).

"In de negentiende en twintigste eeuw zijn in Amsterdam zeventig grachten geheel of gedeeltelijk gedempt. Dat heeft lelijke straten opgeleverd die slechts geschikt zijn om te dienen als parkeerterreinen. Het dichtgooien van de grachten was een poging van de waterstad een landstad te maken, met het doel de stad open te gooien voor het moderne gemotoriseerde verkeer. Al snel bleek het niet genoeg en waren ook grote verkeersdoorbraken nodig - het model- Weesperstraat. In het verlengde van de Elandsgracht (gedempt in 1891) moest een doorbraak door de Grachtengordel komen, verbreding van de Berenstraat en Wolvenstraat, vergelijkbaar met de Raadhuisstraat. Dat is niet doorgegaan. Het bleek niet mogelijk de stedenbouwkundige structuur van de waterstad aan te passen zonder de historische stad zelf te vernietigen. Een ommekeer volgde, eerst in het denken over de stad, daarna formeel: de binnenstad werd een 'beschermd stadsgezicht'. Dat betekent dat cultuurhistorische waarden moeten worden beschermd en versterkt. Het water is een beeldbepalend element van het karakter van de binnenstad. Ook de kwaliteit van de openbare ruimte zal sterk verbeteren wanneer het water kan terugkeren. Vroeger was het dempen van grachten een middel om de leefbaarheid van de binnenstad te verbeteren - de grachten stonken -, nu is juist het ontdempen een manier om die leefbaarheid te vergroten - de auto's stinken, nemen kostbare ruimte in en ontsieren de stad. Daarmee is, in een historisch perspectief gezien, de cirkel rond.
In het Waterplan wordt gesteld dat versterking van de identiteit van de binnenstad als waterstad wordt nagestreefd, bijvoorbeeld door het terugbrengen van historische waterlopen. Concrete voorstellen bleven uit. In 2000 deden zowel de Vrienden als raadslid Frankfurther concrete voorstellen, namelijk het terugbrengen van het water in de gedempte Palmgracht, Lindengracht, Westerstraat en Elandsgracht. Op de Palmgracht organiseerden wij een handtekeningenactie. Bijna 100 handtekeningen werden op 5 juli 2000 aan de toenmalige wethouder Ter Horst overhandigd, die niet onsympathiek tegenover het idee stond. In april dat jaar liet de gemeente een enquÍte doen onder de Amsterdamse bevolking, waaruit bleek dat meer dan 60 procent van de Amsterdammers het een goed idee vindt om waar mogelijk de grachten te hergraven; in de binnenstad zelfs 69 %. Toch besloot de gemeenteraad niet voor het terugbrengen van het water in het Rokin. Het College van B & W besloot wel een onderzoek te laten doen naar het weer terugbrengen van water in de Palmgracht, maar besloot op 15 januari geen verdere stappen te willen nemen.
Net zoals de verkeerseisen van een eeuw geleden de doorslag gaven voor de aantasting van de Amsterdamse binnenstad zo zijn de hedendaagse parkeereisen een rem op het herstel van de stedenbouwkundige structuur. Die tijd is ons inziens voorbij: na alle pogingen de binnenstad aan te passen aan de eisen van het verkeer wordt het tijd het verkeer aan te passen aan de historische binnenstad. In plaats van parkeerdersgrachten willen wij grachten met water. Of dat ook gepaard moet gaan met ondergronds blik laten wij over aan de politiek; wij willen in ieder geval het water terug. In andere steden van Nederland is men veel verder met het terugbrengen van historisch water: de Vaart en de Kolk in Assen, de Binnendieze in Den Bosch, de Vaart in Drachten, de Trekvliet in Leiden, de Pekelharinghaven in Medemblik en de Singel in Utrecht. Steeds gaat het daarbij om het herstel van de leefbaarheid en de uitstraling van de historische binnenstad. Dat is de kwaliteit die men wil versterken. Amsterdam loopt op deze landelijke trend achter. Na het verwerpen van het Rokin en de Palmgracht willen wij nu de bal naar het College terugspelen. Waar denkt het College van B & W haar eigen uitgangspunten, zoals verwoord in het Waterplan, te kunnen toepassen? Waar blijven de concrete voorstellen en uitwerkingen van het Waterplan? Op die vragen zouden wij graag een antwoord willen."

(WS, 28/2/2002)

[Werkgroep Water]