Welstandscommissie kiest voor een glaspaleis op het Rokin

Rokin-Plaza op het Rokin, een lelijk gebouw uit de jaren tachtig, krijgt een face-lift. Het bestaande betonnen complex krijgt nieuwe gevels. Het ontwerp, goedgekeurd door de Welstandscommissie, heeft het karakter van een glaspaleis dat in verschijningsvorm en materiaalgebruik wezensvreemd is aan de historische binnenstad.

Het afgekeurde ontwerp voor de nieuwe gevelbekleding van het bestaande Rokin Plaza	Het goedgekeurde ontwerp voor Rokin Plaza

De binnenstad is sinds 1999 een beschermd stadsgezicht en sinds 2010 Unesco Werelderfgoed. Voor het bouwen in de binnenstad gelden de regels uit de welstandsnota De schoonheid van Amsterdam digitaal. De nieuwe vormgeving van Rokin-Plaza is echter strijdig met de regels uit genoemde nota: zo zijn onder andere setbacks (terugliggende bovenste bouwlaag) aan de voorkant niet toegestaan en wordt de toepassing van hout, baksteen of natuursteen als gevelmaterialen voorgeschreven. Na de beoogde transformatie heeft Rokin-Plaza straatgevels in hoofdzakelijk metaal (brons) en glas, setbacks en een onverhuld plat dak gekregen, door het wegslopen van de schuine dakschilden aan Rokin en Kalverstraat. Hierdoor zal het gebouwencomplex zich bovendien van enige afstand bezien hoger voordoen dan thans. Kortom: genoeg zwaarwegende redenen om dit plan op basis van de Welstandsnota af te keuren. De Commissie voor Welstand en Monumenten was echter enthousiast en sprak van "een bescheiden en rustig ontwerp", een "verbetering ten opzichte van het vorige voorstel", dat bovendien "voor deze locatie, waarin de maat van het gebouw al vaststaat, voldoet [...] aan redelijke eisen van welstand".

Het eerdere voorstel waar de Welstandscommissie naar verwijst betrof een minder ingrijpend ontwerp, met als belangrijkste aspect het vervangen van de betonnen huid van Rokin-Plaza door bakstenen gevels, afgesloten door een forse kroonlijst en de enigszins gewijzigde kap. Dit neutrale ontwerp werd door de Welstandscommissie aanvankelijk voorzichtig positief beoordeeld, maar de architect bleef daarna echter in gebreke toen het aankwam op de uitwerking. De commissie sprak daarom uit "weinig vertrouwen (te hebben) dat de architect het plan dusdanig uitwerkt dat het voldoet aan redelijke eisen van welstand". Deze motie van wantrouwen tegen de architect leidde ertoe dat de opdrachtgever zijn architect ontsloeg en een andere aanstelde. Interessanter is echter de kritiek van de Welstandscommissie op de historiserende vormgeving van het bouwplan van deze architect. "Stijlkenmerken uit het verleden kunnen worden toegepast, echter dienen zij typologisch aan te [...] sluiten op de historische context. Bovenal is het belangrijk dat het gehele nieuwe complex zich uit als een gebouw dat in 2010 is ontworpen en gerealiseerd". Volgens de Welstandscommissie verkreeg het pand echter het karakter van een negentiende-eeuws industriepand, dat typologisch niet passend geacht werd op deze locatie; de ontworpen forse gevelopeningen zouden een atypisch schaalvergroting betekenen. Uit deze kritiek blijkt niet persé een negatieve houding ten aanzien van historiserend bouwen. Vergelijking met het goedgekeurde ontwerp laat echter het tegendeel vermoeden: het goedgekeurde ontwerp voor Rokin-Plaza heeft namelijk in de plint een strook glas over de volle breedte van de gevel, onmiskenbaar ook een vorm van schaalvergroting. De VVAB begrijpt niet hoe een raster van metaal (brons) voor grote glasvlakken zich verhoudt tot het welstandscriterium dat een bouwinitiatief zich dient te voegen naar de bestaande stedenbouwkundige structuur (m.n. de parcellering) en (gebouw)typologie.

Uit een gesprek met de ontwikkelaar is gebleken dat twee panden in de omgeving model stonden voor het nieuwe Rokin-Plaza: het gebouw van Vroom en Dreesmann en het nieuwe NRC-gebouw, beide op het Rokin. Niemand zal kunnen beweren dat het onvoltooide gebouw van Vroom en Dreesmann een waardevolle bijdrage levert aan het stadsbeeld. Hetzelfde kan inmiddels ook gezegd worden van het NRC-pand: een vlakke, glazen wand domineert nu de 'stille zijde' van het Rokin. De VVAB heeft zich in dat geval stil gehouden, omdat de voormalige optiebeurs op die plek ook al een schandvlek was en Stadsdeel en Welstand - dat was al heel vroeg duidelijk - de NRC zoveel mogelijk wilden faciliteren. Onze vrees voor een precedentwerking is daarmee bewerkelijkheid geworden. Wat staat de stad straks te wachten als het Fortis-gebouw aan de beurt is?

Het eerste ontwerp voor Rokin-Plaza probeert door behoud van de kap nog de bouwhoogte te maskeren, het tweede ontwerp doet die poging niet of nauwelijks. Het is in elk opzicht een fremdkörper in zijn omgeving. Tegen het door de Welstand afgewezen bouwplan dat in 2010 ter visie lag heeft de VVAB geen zienswijze ingezonden, omdat de Vereniging het eerste ontwerp beoordeelde als een verbetering van de huidige situatie – dat geldt echter niet voor het huidige plan. Naar de Vereniging pas onlangs ontdekte is de bouwvergunning in augustus in alle stilte verleend. Deze is echter niet gepubliceerd omdat deze nog onder de oude wetgeving (pre-WABO) viel en binnen de bepalingen van het nieuwe bestemmingsplan valt, zodat wij geen zienswijze op dit ontwerp hebben kunnen indienen. Een gang van zaken die volstrekt onacceptabel is!

De Welstandscommissie, die geacht wordt te waken over de kwaliteit van het ontwerp dat moet voldoen aan 'redelijke eisen van welstand', heeft hier, zo lijkt het, een brevet van onvermogen afgegeven. De ontwerpopgave is ingewikkeld, omdat er gevels moeten worden ontworpen voor een gebouw dat qua maat en schaal te groot is. De eerste architect heeft echter geprobeerd een terughoudend gebouw te ontwerpen dat zich voegt in de omgeving, de tweede wil laten zien dat we in de één-en-twintigste eeuw leven. Het is duidelijk dat de laatste benadering de Welstandscommissie meer aanspreekt dan de eerste, het beschermd stadsgezicht ten spijt. Het grootste probleem is echter gelegen in het feit dat het Stadsdeel geen kaders geschapen heeft voor nieuwbouw op deze gevoelige plek in de binnenstad, zodat de Welstandscommissie, ook geen mogelijkheden had om dit plan af te wijzen. NRC-gebouw en Rokin-Plaza zullen de komende decennia helaas herinneren aan dit gebrek aan visie van het Stadsdeel anno 2012. Als een olifant in de spreekwoordelijke porseleinkast staat daar echter nog steeds het Fortis-gebouw. Hopelijk grijpt het Stadsdeel de onbevredigende nieuwe invullingen op het Rokin aan om voor het Fortis-gebouw wel duidelijke richtlijnen te scheppen die er toe zullen leiden dat hier straks iets nieuws ontstaat dat wél past in het beschermde stadsgezicht.

(Het Parool, 23 oktober 2012)

Meer lezen:
[Een glazen gevel met LED-schermen in het hart van de stad] (Binnenstad 252)

(DM/WS/DC, 21/10/2012)