Een gesprek met Sint Nicolaas

De Sint gaat er eens goed voor zitten, in een stoel van Berlage. Wij spreken elkaar in de oude sociëteit van Amsterdamse kunstenaars aan het Rokin, Arti. Hij kijkt vergenoegd om zich heen en stelt vast dat de tijd heeft stilgestaan. Ik krijg een lesje architectuurkritiek.

Oudezijds Voorburgwal 187 (Foto: Wim Ruigrok)

Stel je eens voor jongeman, toen waren er nog architecten die hun vak serieus namen, kom daar nu eens om. Het is allemaal decorbouw, van waardeloze materialen die met kitnaden aan elkaar zijn geknutseld. Weet je wat je eens moet lezen? Dat artikel ‘Junckspace’, van de wereldberoemde Nederlandse architect Koolhaas. Dan vallen de schellen van je ogen.
Zelfs de bouwkunst is tot op het bot gecorrumpeerd door de lichtzinnigheid van de consumptiemaatschappij. Vroeger stelden architecten er een eer in om goede en betaalbare volkswoningen te bouwen, nu maken ze wegwerpgebouwen.

Hecht u sterk aan het verleden?
Natuurlijk hecht ik sterk aan het verleden, zoals alle verstandige mensen. Zonder geschiedenis zouden we geheel op drift raken. Maar de tijden veranderen, daar is niets aan te doen.

Wat vindt u van de discussie over uw medewerkers?
Je bedoelt mijn Pieten, Zwarte Piet? Ja, dat is een goed voorbeeld van eigentijdse onzin. Mijn Pieten werden vroeger zwart omdat ze door die ouderwetse schoorstenen naar beneden klommen om de pakjes te bezorgen, net als schoorsteenvegers. Gaandeweg zijn daar allemaal veranderingen in gekomen. Zoals je weet kom ik eigenlijk uit Turkije, maar dat is Spanje geworden, vraag mij niet waarom, en zo is ook dat gedonder met die zogenaamde Moren begonnen, verkleed als page aan het hof van Philips de Tweede.

Dus u bent bereid om de traditie af te schaffen?
Ja natuurlijk, wat is traditie? Zwarte Piet is een kletsverhaal uit de negentiende eeuw. Bijna alle traditie is toen verzonnen. Als Surinamers daar aanstoot aan nemen, moet Zwarte Piet afgeschaft worden, ook al is het hysterisch. Zelfs de suggestie van racisme en discriminatie is wat mij betreft taboe. Kijk eens naar schilderijen uit de zeventiende eeuw. Er is geen Zwarte Piet te bekennen en natuurlijk ook geen bisschop. Toen had ik hele andere problemen aan mijn hoofd. Na de Reformatie was mijn feest natuurlijk helemaal fout. Dat begrijp je toch wel? Een rooms-katholieke bisschop, stel je voor. Maar ik werd gedoogd, net als de schuilkerken, wat dat betreft was de Republiek wel geniaal. De Calvinisten wilden het kinderfeest vieren, zo kwaad waren ze niet. En jij kent toch ook De Staalmeesters van Rembrandt? Twee waren katholiek, de drie anderen doopsgezind, remonstrants en hervormd. De Republiek was geen religieuze politiestaat, joden waren ook welkom.

De Republiek?
Ja, dat zijn jullie vergeten, maar Amsterdam was toen al een magisch centrum, een keerpunt in de geschiedenis van de Europese beschaving. Die schilders, Spinoza, uitgevers op het Damrak, ik heb daar de beste herinneringen aan. Kijk, ik ben niet katholiek in de middeleeuwse zin van het woord, het geloof is toen overwoekerd door bijgeloof, en in de negentiende eeuw heeft men dat nog eens opgedirkt met nieuwe gotische kerken en nog meer wierook. Allemaal poppenkast. Het gaat om de armen, onderdrukking, en vooral kinderen zijn altijd weerloos en rechteloos.

U houdt wel van Amsterdam?
Zeker, wie niet? Ik heb altijd een scherp oog gehad voor het leed van kinderen. De burgerij van de Republiek begreep dat kinderen een eigen plaats in de samenleving hebben. Dat was volkomen nieuw, ongehoord modern, en natuurlijk koren op mijn molen. Het begon mensen te dagen, kijk naar die schilderijen van mijn feest, het bestaansrecht van kinderen wordt eindelijk erkend.

Maar het zijn nu toch allemaal verwende monsters?
Allemaal? Hoe kom je daar nou bij? In bepaalde kringen is mijn feest een weerzinwekkende vertoning geworden, dat is waar. Kinderen krijgen van die dure appel-spullen, de commercie heeft zich meester gemaakt van pakjesavond. Althans, zo lijkt het, in de ogen van de hoogopgeleide en spraakmakende elite, maar wie durft te beweren dat alle kinderen in Nederland verwend worden? Was het maar waar, ben jij soms zo’n lamstraal die nooit buiten de Ring komt? Veel kinderen krijgen alleen maar snoep en troep omdat hun ouders nergens iets van begrijpen. Daar kan ik mij mateloos over opwinden. Die zelfgenoegzaamheid in Nederland, dat het hier zogenaamd een paradijs is waarin alle kinderen gelijke kansen hebben. Vergeet het maar.

Dus u heeft eigenlijk een verborgen politieke agenda?
Dat is geen politieke agenda. Dat is gewoon fundamenteel christelijk gedachtegoed, of voor mijn part humanistisch. Het is werkelijk schandalig hoe hier in een stinkend rijk land, Nederland behoort tot de top vijf van de wereld, nog steeds kinderen in armoede opgroeien. Nee, ze gaan niet dood van de honger en ze hebben schoenen aan, maar ze krijgen op pakjesavond geen leuke kinderboeken met een mooi gedicht erbij. Als ik het trouwens even zeggen mag, pakjes zonder gedicht zouden verboden moeten worden. Dat komt in de beste kringen voor, maar wat mij betreft hoef je dan helemaal geen Sinterklaasavond meer te vieren. Wie geld heeft, kan iets duurs kopen, maar voor een goed gedicht moet je moeite doen, niet alleen rijmen, wat elke druiloor kan, maar ook iets zinnigs zeggen.

Nu klinkt de Goedheiligman toch wel een beetje boos
Boos, boos, nou ja, ik kan mij wel opwinden. Destijds, toen ik nog bisschop in Turkije was, ging het om hele elementaire dingen, er bestond geen materiële overvloed. En het teleurstellende is dat jullie daar niets mee doen. Alleen maar steeds duurdere auto’s kopen, huisjes in Frankrijk, gekke boten, nieuwe keukens, verre reizen naar arme landen, dat mensen zich daar niet voor schamen. In de jaren vijftig vond ik Nederland nog wel een fijn land, met oprechte maatschappelijke idealen, toen was er geen cv en zaten de mensen gezellig om de kachel te kletsen over het geloof of het socialisme. Maar later zaten ze voor de televisie, die nooit verheffend is geweest, en nu zitten ze allemaal als autisten op dat ding te kijken.

Dus u bent tegen de moderne wereld?
Ja zeg, ik ben tegen de moderne wereld, kom nou, ik heb de wereld wel twintig keer totaal zien veranderen. Jij hebt toch geschiedenis gestudeerd? Zeker op zo’n moderne universiteit, waar het rendement belangrijker wordt geacht dan de intellectuele vorming van jonge mensen. De moderne wereld is een wonder, misschien een zegen, maar bedenk dan wel dat de Eerste Wereldoorlog ook heel erg modern was. Vooruitgang is nooit ondubbelzinnig, hoe zegt die geniale voetballer dat ook alweer, elk voordeel heb z’n nadeel’. Maar hij zei het andersom, ‘elk nadeel heb z’n voordeel. Echt Nederlands natuurlijk, wie niet sterk is moet slim zijn.

Gaan we nu over voetbal praten?
Zoals je weet woon ik in Madrid, daar praten ze over voetbal, bij de kruidenier moet ik het laatste doelpunt van die Portugese ijdeltuit wel paraat hebben. En destijds heeft jullie nummer 14 die gasten uit Barcelona perfect leren voetballen. Dat is toch een wonder? Een simpele jongen uit de Watergraafsmeer die uitlegt dat je niet met je voeten maar met je verstand moet voetballen? Ik ben geen snob, tennissen is ook leuk, maar minder complex dan voetbal. Oké, nu dwalen we af.

Heeft het Sinterklaasfeest nog een toekomst?
Ik weet het niet. Er zullen altijd kleine kinderen zijn, die in sprookjes geloven. Zwarte Piet is daarbij niet van essentieel belang, die kan dus verdwijnen. Moderne huizen hebben ook geen schoorsteen meer, alleen een zwart plastic pijpje, voor de cv ketel. Grappig genoeg komen kinderen nooit op het idee dat een paard natuurlijk helemaal niet over de daken kan rijden, misschien een gevleugeld paard, maar zeker geen witte schimmel. Wie weet moet het allemaal anders, de tijd zal het leren, maar ik hecht sterk aan het idee van een kinderfeest. Natuurlijk niet vanwege die commerciële orgie, het zou misschien een goed idee zijn om alleen boeken toe te staan op pakjesavond, of in elk geval geen troep. Het gaat erom dat de samenleving aandacht besteedt aan kinderen, dat is mijn boodschap.

Zijn werkende moeders soms ook een probleem?
Zeker, maar niet-werkende moeders en werkeloze vaders zijn een nog veel groter probleem. Werk en een eigen inkomen zijn van essentieel belang voor de emancipatie van vrouwen. Dat is een groot goed, vroeger waren vrouwen in feite slaven. Meisjes kunnen niet jong genoeg leren dat je niet afhankelijk moet zijn, een werkende moeder geeft daarbij het goede voorbeeld. Maar werk is ook niet zaligmakend. Na een schooldag moeten kleine kinderen niet nog eens uren naar de opvang gaan. Ja, daar ben ik tegen. Dan willen ze een kopje thee drinken met hun vader of hun moeder. En een spelletje doen. Dat heeft te maken met de kapitalistische uitbuiting van mensen, altijd maar werken, waarom toch? Alles draait om rendement, ook bij de universiteiten en ook bij de overheid. Wie denkt er nog na over de vraag wat een echt menselijke samenleving is, waarin niet alleen rendement maar ook kindergeluk serieus wordt genomen?

Dat klinkt als een utopie
Gek genoeg wel ja, iedereen is dol op kinderen, maar als het puntje bij paaltje komt, kijkt niemand naar ze om. Zo is het altijd geweest. Kinderen zijn weerloos en rechteloos. Mijn feest lijkt een vrolijk familiefeest maar niemand begrijpt waar het echt om gaat. Kinderen zijn onschuldig, kinderen blijven maar vragen om een betere wereld. Karel Appel heeft rond 1950 een reeks tekeningen gemaakt, getiteld ‘vragende kinderen’. Kijk daar maar eens goed naar, dat is geen feest, het is een aanklacht. Eigenlijk zijn kinderen de enige ware mensen, zij zijn de utopie. Ik krijg veel betoverende kindertekeningen die mij doen denken aan kunst uit de prehistorie. Dan zie ik nog steeds het ochtendgloren van het menselijk bewustzijn, de moed en de ongebreidelde creativiteit om er iets moois van te maken.

Victor Tromp

(Uit: Binnenstad 273, november/december 2015)