Duintjer Vijzelstraat gemeentelijk monument?

Op 10 juni 2013 heeft de VVAB een formele aanvraag gedaan voor plaatsing van het voormalige kantoorgebouw van de Algemene Bank Nederland (later: ABN/Amro) op de gemeentelijke monumentenlijst. Dit mag lijken op een radicale koerswisseling van de VVAB, maar niets is minder waar.
Het vml. ABN Amro-gebouw van architect Marius Duintjer in de Vijzelstraat (foto: Wim Ruigrok)

Met argusogen heeft de VVAB in de laatste jaren de ontwikkelingen met betrekking tot de transformatie van dit gebouw gevolgd. Eerder dit jaar is reeds een zienswijze ingediend op het nieuwe bestemmingsplan voor de projectlocatie. Het niet-uitgevoerde verbouwingsplan van het bekende Oostenrijkse architectenbureau Baumschlager-Eberle (gebouw Solids, IJburg; kantoor Vodafone Nederland, Oosterdokseiland) uit 2007 deed het ergste vrezen voor de nieuwste plannen. Het bevriezen van de bestaande situatie leek daarom te prefereren boven een nieuw gebouw op deze plaats. Immers, ‘Duintjer’ is door de getrapte opbouw en de kleurstelling redelijk goed ingepast in de omgeving. De Oostenrijkse architecten ontwierpen in opdracht van de toenmalige ontwikkelaars Stadgenoot en Vesteda echter opzichtige gevels in een modieus kleurenpalet met veel blauw glas en hard-witte natuurstenen gevelplaten. Hoewel het bouwvolume nagenoeg gelijk zou blijven, zou de voormalige bank, indien dit plan uitgevoerd was, zich veel nadrukkelijker in het stadsbeeld gemanifesteerd hebben dan thans het geval is. Vooral het verdwijnen van de subtiele overgang in toonwaarde naar de omringende bebouwing was daar debet aan. De VVAB volgde de huidige ontwikkelingen dan ook met argusogen.

Behoudenswaardig

Inmiddels is er binnen het Bestuur van de VVAB discussie ontstaan over de (architectuurhistorische) waarde van het markante gebouw van architect Marius F. Duintjer. De bouw van de bank was, zoals algemeen bekend is, aanleiding geweest voor de oprichting van de VVAB, die is ontstaan uit de “Ban de Bank-beweging”. De voortgaande cityvorming van de binnenstad was als gevolg van het verzet tegen de bouw van dit bankgebouw geen vanzelfsprekend gegeven meer, al kon zij daardoor niet voorkomen worden. Nadien verrees ter plaatse van een oudere voorganger op het Rokin bijvoorbeeld nog het binnenkort te slopen voormalige hoofdkantoor van het bankiershuis Pierson, Helding & Pierson (1989), het laatst gebruikt door Fortis. Door een veelvoud aan oorzaken, onder meer door ruimtegebrek, verlieten vanaf de jaren negentig grote bedrijven echter steeds vaker de binnenstad, hun oude huisvestingen uit de jaren vijftig en zestig verweesd achterlatend. Ook elders in de stad verloren dergelijke gebouwen op grote schaal hun oorspronkelijke functie en volgde in de meeste gevallen sloop. Enkele betreurenswaardige voorbeelden: het Burgemeester Tellegenhuis aan de Jodenbreestraat (Maupoleum) en het voormalige Stationspostkantoor op het Oosterdokseiland, het door weinigen geliefde Wibauthuis in de Wibautstraat en in de Eerste Constantijn Huygensstraat het Swammerdam Instituut. Gebouw Duintjer in de Vijzelstraat is daarmee ook in typologisch opzicht een belangrijk voorbeeld uit een nog steeds kleiner wordend corpus van dergelijke gebouwen in Amsterdam en daarmee behoudenswaardig geworden. Bovendien geldt het bankkantoor als een van de hoogtepunten in het oeuvre van de architect. Tenslotte, zij het dat dit argument niet van doorslaggevend belang is, heeft de VVAB ook ernstige bedenkingen tegen de mogelijkheid om deze grote locatie op bevredigende wijze een nieuwe invulling te geven. De schaalsprong ten opzichte van de belendingen zal in geen enkel denkbaar scenario ongedaan gemaakt kunnen worden: elke vierkante meter wordt immers duur betaald.

Monumentenaanvraag voorlopig aangehouden

In opdracht van Borghese Real Estate wordt op dit moment het pand met een vloeroppervlakte van 35.000 m2 verbouwd tot verzamelkantoor met de naam Prins & Keizer. Het ontwerp van Dam & Partners Architecten, waarvoor op 23 mei j.l. vergunning is verleend, respecteert in grote lijnen de bestaande karakteristieken van het ontwerp van Duintjer en een monumentenstatus zou volgens de VVAB dan ook de kroon op de transformatie betekenen. In een gesprek met Boudewijn Oranje dat VVAB, Heemschut en Cuypersgenootschap onlangs hadden, bleek dat op de aanvraag opnieuw een afwijzend besluit genomen zou worden door het Dagelijks Bestuur van het Stadsdeel Centrum. Opnieuw, omdat het pand ondanks inspanningen door Bureau Monumenten & Archeologie (BMA) om het pand in 2006-2007 op de gemeentelijke monumentenlijst te krijgen zonder resultaat bleven, hoofdzakelijk om politieke redenen. Er zouden geen nieuwe gronden zijn die een aanwijzing konden rechtvaardigen en inmiddels is ook verbouwing van het pand in volle gang waardoor eventuele monumentale waarden onherroepelijk verloren zouden gaan. De VVAB is echter van mening dat er wel sprake is van een nieuwe situatie. Daarbij citeer ik uit de monumentenaanvraag: “van een planontwikkeling, waarbij het gebouw wordt vervangen voor iets totaal anders, is immers geen sprake meer. De vereniging staat niet afwijzend tegenover de transformatie van het gebouw en de daaruit voortvloeiende kansen voor een opwaardering van het pand zelf en de directe omgeving van de Vijzelstraat, maar deze mogen niet leiden tot een onaanvaardbare aantasting van de bestaande kwaliteiten van het gebouw Duintjer”. De vereniging behaalde tijdens het gesprek een klein succesje: de monumentenaanvraag wordt als gevolg van onze toelichting niet afgewezen maar zal worden aangehouden. Na afronding van de verbouwing zal BMA gevraagd worden een nieuwe waardenstelling te maken en opnieuw te adviseren over de monumentwaardigheid van het gebouw. De VVAB ziet dit met vertrouwen tegemoet. Immers, casco, volume en gevelindeling blijven in hoofdzaak gelijk al zal de materialisering van de gevels aan de huidige eisen worden aangepast. Dit geldt echter ook voor een van de belangrijkste na-oorlogse kantoorgebouwen van de stad, het voormalige GAK-kantoor op het Bos en Lommerplein, dat desalniettemin de status van Rijksmonument verkregen heeft. Dit indachtig ziet de VVAB geen reden de gemeentelijke monumentenstatus aan Duintjer te onthouden.

David Mulder

(Uit: Binnenstad 260, sep./okt. 2013)

Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.

Reacties

Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.

Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.