Dreigende sloop Emma Kinderziekenhuis

Tijdens de inspraakprocedure naar aanleiding van het concept-bestemmingsplan Oostelijke Binnenstad, heeft de VVAB op 9 september 2010 een zienswijze ingediend waarin o.m. aandacht wordt gevraagd voor de bestemmingswijziging van de bestaande bebouwing Sarphatistraat 102-104 / Spinozastraat 51-55.

De westelijke zijgevel van het voormalige Emma Kinderziekenhuis (foto: Wim Ruigrok)

In de bijlage ‘Waarderingskaart Oostelijke Binnenstad’ is dit complex als ‘orde 3’ gewaardeerd. Het voorbeeld van het St.-Bernardusgesticht aan de Nieuwe Passeerdersstraat, eveneens ‘orde 3’, toont aan waartoe dit kan leiden. Dat gebouwencomplex bevat weliswaar nog bijzondere onderdelen, maar was te sterk aangetast voor een beschermde status en wordt daarom binnenkort gesloopt. Behoud van bijvoorbeeld de bijzondere kapel was daarbij onbespreekbaar. Een soortgelijke gang van zaken dreigt zich in de Sarphatistraat te voltrekken. Ook dit complex is namelijk in het verleden door verbouwingen aangetast, maar bevat naar onze mening nog voldoende waardevolle onderdelen, waarvan behoud meer dan wenselijk is.

Het kinderziekenhuis, in 1865 opgericht op initiatief van de arts jhr. dr. Samuel de Ranitz (1834-1913), verhuisde in 1872 van de Oudezijds Achterburgwal naar een nieuw gebouw aan de Sarphatistraat. De in Amsterdam zeer actieve architect P.J. Hamer was verantwoordelijk voor het ontwerp, dat bestond uit een middenvleugel, met o.a. wachtkamers, kantoren, dienstvertrekken en keuken, en twee lagere zijvleugels met ziekenzalen. Kort na de voltooiing van dit ziekenhuisgebouw, Sarphatistraat 104, kwam naar ontwerp van P.J. Hamer en W. Hamer de directeurswoning, Sarphatistraat 102, tot stand, eveneens voltooid in 1872. In de loop der jaren werd het complex herhaaldelijk uitgebreid naar ontwerp van de architecten J.L. Springer (isoleergebouw, 1876; oostelijke zijvleugel, 1885) en T.G. Schill en D.H. Haverkamp (westelijke zijvleugel, 1891; nieuwe isoleergebouw, 1907). Na een beperkte uitbreiding in de jaren veertig is in 1959 een grootschalige, modernistische uitbreiding gerealiseerd, die het karakter van de bestaande bebouwing sterk heeft aangetast.

Het Emma Kinderziekenhuis aan de Sarphatistraat in 1915. V.r.n.l. de directeurswoning, de oostelijke zijvleugel, het hoofdgebouw van Hamer, de westelijke zijvleugel, het eerste isoleergebouw van Springer (gesloopt) en – moeilijk zichtbaar, vrijstaand – het tweede isoleergebouw, thans Spinozastraat 55 (foto uit tijdschrift Eigen Haard)

Na vertrek van het Emma ziekenhuis in 1988 heeft het gebouwencomplex diverse tijdelijke bestemmingen gehad, maar thans wordt Sarphatistraat 102-104 bedreigd door plannen om op deze plaats (alweer) een hotel te bouwen. Om dit mogelijk te maken is het bestemmingsplan reeds aangepast en zijn in 2010 door het Dagelijks Bestuur stedenbouwkundige uitgangspunten voor het voormalige ziekenhuis vastgesteld. Het is een gemiste kans dat daarbij niet expliciet uitgangspunten zijn opgenomen die herbestemming van onderdelen van het complex voorschrijven, waardoor ontwikkelaars de mogelijkheid hebben om de bestaande bebouwing – met uitzondering van de voormalige directeurswoning, een ‘orde 2’-pand – volledig te slopen. Dat is buitengewoon jammer, want de historische onderdelen van het ziekenhuis – in het bijzonder Spinozastraat 55 (het isoleergebouw uit 1907), de voormalige directeurswoning en de zijvleugel naast de voormalige directeurswoning – zijn beeldbepalende en waardevolle onderdelen van het complex. De VVAB ziet het laatst gerealiseerde, modernistische gedeelte van het ziekenhuis het liefst verdwijnen. Eigentijdse nieuwbouw ter plaatste van de te slopen gedeelten kan de te behouden historische paviljoens en de straat een nieuwe kwaliteitsimpuls geven. Volledige sloop en nieuwbouw dient vermeden te worden om het bijzondere karakter van de Sarphatistraat, dat door ingrepen uit de jaren zestig en zeventig reeds veel heeft geleden, niet verder aan te tasten. Wie een blik werpt op de overzijde van de straat, met de grootschalige nieuwbouw op de hoek van de Roetersstraat, ziet hoe het hier in elk geval niet moet. Bovendien is de Vereniging van oordeel dat een hotel, dat zal bestaan uit een combinatie van oud- en nieuwbouw, in vele opzichten een meerwaarde zal hebben.

Hoewel het stadsdeel bij navraag onzerzijds volhoudt dat sloop slechts tot de mogelijkheden behoort, is de VVAB allerminst gerust op een goede afloop.

David Mulder

(Uit: Binnenstad 249, december 2011)

[Raadsadres] (9 september 2010) (PDF-bestand)
[Raadsadres] (7 september 2011) (PDF-bestand)