Amsterdamse gevelstenen

Gevelsteen RVSTENBVRGH

Waterlooplein 83

Tot 1882 bestond het huidige Waterlooplein uit twee haaks op elkaar staande brede grachten. Het deel vanaf de Zwanenburgwal tot de Mozes en Aäronkerk heette de Houtgracht, het gedeelte vanaf de kerk tot de Amstel was de Leprozengracht. De twee grachten werden in 1882 gedempt en omgedoopt tot Waterlooplein. De voormalige Leprozengracht werd gedomineerd door het Oudezijds Huiszittenhuis, gebouwd in 1654, en de daarnaast gelegen grote en brede stadsturfpakhuizen uit 1610. In deze gebouwen is tegenwoordig de Academie van Bouwkunst gevestigd en een deel ervan dient tot depotruimte van het Joods Historisch Museum.

Historische foto van Waterlooplein 81-85. In de gevel van het middelste huis is naast de toegang de gevelsteen RUSTEN BVRGH te zien (foto: Stadsarchief Amsterdam)

Naast deze pakhuizen, vanaf de Turfsteeg tot het hoekhuis aan de Nieuwe Amstelstraat, bevond zich tot de oorlogsjaren een gemengde woon-winkelbebouwing. Het laatste pand in deze rij was het in 1928 door architect A. van Gendt ontworpen filiaal van de Twentsche Bank. De bijzonder fraaie gevelsteen met Josua in dit pand verhuisde in dat jaar van de voorgevel aan het Waterlooplein, die gesloopt werd, naar de zijgevel aan de Nieuwe Amstelstraat. In verband met de aanleg van de Oostlijn van de metro en de bouw van het station Waterlooplein moest een groot deel van deze bebouwing worden afgebroken. Na de voltooiing van de metro en het ondergrondse station verrees in 1978/80 het huidige winkelblok, een metrotoegang en de bovengelegen woningen naar plannen van de architecten Sytze Visser en M. Bonin.

Een van de afgebroken panden, het toenmalige nummer 83 (*), was omstreeks 1930 gebouwd met handhaving van de zeventiende-eeuwse gevelsteen met de voorstelling van een kasteelachtig bouwwerk en het onderschrift RVSTENBVRGH. Een oude foto in het Stadsarchief laat zien dat het toen vervangen, drie vensters brede pand twee toegangen had met voor elke deur een buitentrap, de ene haaks en de andere dwars op de gevel. In het linker muurvlak van de pui is de gevelsteen duidelijk zichtbaar. Suasso beschreef de steen in 1875 als ‘Bas-reliëf boven een poortje’ en op de kaart van Loman (1876, buurt P) is inderdaad tussen de panden 81 en 83 een doorgang aangegeven naar een binnenterrein achter de nummers 83 en 85.

Na de metrosloop in 1974 kwam de steen bij het Bureau Monumentenzorg terecht en na verschillende omzwervingen belandde hij in de tuin van Het Huis met de Hoofden, waar het Bureau vanaf 1982 gevestigd was. Op aandringen van de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen werd de steen binnen geplaatst en door Jan Hilbers gepolychromeerd in afwachting van herplaatsing op het Waterlooplein. Dat is er toen niet van gekomen, maar nadat de gevelstenen bij de verhuizing van het Bureau Monumentenzorg naar De Bazel in 2007 uit de tuin van het Huis met de Hoofden overgedragen waren aan de VVAG, hebben wij ons sterk gemaakt voor terugplaatsing van de gevelsteen RVSTENBVRGH. Met medewerking van de Woonstichting Ymere kon de steen in juni 2011 terugkeren naar zijn oude kadastrale plek in de nieuwbouw van 1978/80.

(*) In 1983 werden de panden aan het Waterlooplein omgenummerd. Tot dan droeg de Academie van Bouwkunst nummer 67, na de omnummering werd dat 211-219.

Onno Boers

Foto’s: Pancras van der Vlist

(Uit: Binnenstad 247, augustus 2011)