Een misplaatst tuinhuis

In 1665 kocht een zekere Everard Schot twee erven met een totale breedte van 52 voet aan de Herengracht iets ten oosten van de Vijzelstraat. Op deze erven, tegenwoordig genummerd Herengracht 502, staat nu de ambtswoning van de burgemeester.

Deel van het keurtuinenblok tussen de Keizersgracht en de Kerkstraat waarin het oorspronkelijke perceel van de familie Van Loon donkerder is weergegeven.

Aangenomen moet worden dat Schot tegelijk of kort daarna de achterliggende erven aan de Keizersgracht heeft gekocht. Hoe dat allemaal precies in zijn werk ging is mij niet bekend want de direct beschikbare bronnen spreken elkaar tegen. Hoe dan ook, enkele jaren later waren de aansluitende percelen in één hand, en dat is tot 1907 zo gebleven. De bebouwing aan de Herengracht was in 1672 voltooid en aan de Keizersgracht kwam in 1684 een koetshuis gereed. Samen vormden zij een vorstelijk geheel op een perceel van circa 15 bij 100 meter. Het hoofdgebouw is diverse keren verbouwd. Rond 1790 gebeurde dat op een tamelijk ingrijpende manier door Abraham van der Hart, die bij die gelegenheid tevens het koetshuis vernieuwde.
Het complex kwam in 1869 in handen van jhr. H.M.J. van Loon, die het hoofdgebouw intern opnieuw naar zijn smaak liet veranderen. Uit zijn nalatenschap verkreeg jhr. Willem Hendrik van Loon in 1901 het gehele bezit. In 1907 splitste hij dit echter en verkocht hij het hoofdhuis aan de Herengracht 502 aan de toenmalige president van de Nederlands Handelmaatschappij, J.T. Cremer, die het op zijn beurt weer doorverkocht aan zijn opvolger in die functie, dr. C.J.K. van Aalst. Het vervolg is bekend. Van Aalst schonk het pand in 1926 aan de gemeente ten behoeve van een ambtswoning voor de burgemeester, een gebaar in overeenstemming met zijn positie en met de status van het pand.
Jhr. W.H. van Loon hield in 1907 het koetshuis op Keizersgracht 607 in zijn bezit. Dat is begrijpelijk, want hij woonde toen op Keizersgracht 672, het huidige Museum Van Loon, dus bijna recht tegenover dat koetshuis. Weliswaar hoorde bij Keizersgracht 672 ook een koetshuis aan de Kerkstraat maar dat is al in 1916 verbouwd tot garage voor de Van Loons. Het koetshuis aan de Keizersgracht bleef tot de Tweede Wereldoorlog in het bezit van de familie, zodat zowel de paarden als de moderne verkeersmiddelen onder handbereik waren.
Jammer genoeg is Keizersgracht 607 daarna niet in handen van de gemeente gekomen. Want wat zou gepaster zijn geweest dan in dit koetshuis gastenappartementen te maken, behorend bij de ambtswoning? Maar misschien had het gemeentebestuur in die dagen wel iets anders aan zijn hoofd.

De huidige eigenaar van nummer 607 heeft het pand recent tot appartementen laten verbouwen en wil nu op de erfgrens achterin de tuin een tuinhuis bouwen op de grond die in het bestemmingsplan als keurtuin is aangeduid. Dat is mogelijk wanneer het stadsdeel daarvoor vrijstelling verleent van de bepalingen in het bestemmingsplan, maar dat lijkt ons geen goed idee.
In een situatie van een grachtenpand met een bijbehorend koetshuis past naar onze mening geen tuinhuis. Er zullen bovendien weinig situaties in de grachtengordel zijn waar de historische eenheid huis en koetshuis nog herkenbaar is, ook al is die qua eigendom verbroken. Het maken van een tuinhuis achter een (voormalig) koetshuis, waarbij de voorgevel van het tuinhuis op de achtergevel van het koetshuis is gericht, is natuurlijk wel heel ongebruikelijk. Wat zou bovendien de functie van het tuinhuis moeten worden en past die nog in de bepalingen? Het bouwen van een tuinhuis op deze plek sluit, last but not least, deze hoek ruimtelijk van het binnenterrein af en is ook daarom onwenselijk.
Kortom, medewerking aan deze aanvraag kan naar onze mening niet worden verleend.

Herman Pinkse

Bronnen: Jaarboek Amstelodamum 7, 1909; Vier eeuwen Herengracht; Amsterdam, Monumenten en Archeologie, Jaarboek 8; Binnenstad 235, Grever en Van Everdingen.

(Uit: Binnenstad 240, juni 2010)