Amsterdamse gevelstenen

Gevelstenen in de Oude Looiersstraat

In de Oude Looiersstraat in het zuiden van de Jordaan, parallel aan Elandsgracht en Passeerdersgracht, zijn ondanks de vele nieuwbouw toch nog zes gevelstenen aan te treffen. Drie hiervan zijn door toedoen van de VVAG in het stadsbeeld teruggekeerd.

DE BERKEBOOM	HUIZE DE BOOMGAARD

Het zijn DE HOEKSTEEN uit 1786 op nr. 63/65 (zie Binnenstad april 1993), De TWEE GEBROEDERS uit 1716 op nr. 3A en het ongedateerde wapenschild op nr. 9 (zie Binnenstad oktober 2006).
In 1875 liep jonkheer Suasso met zijn schetsboek door de Oude Looiersstraat en noteerde op pagina 57 negen gevelstenen en een frontonvulling met een zeilende driemaster:
Nr. 1 Gevelsteen De TWEE GEBROEDERS (teruggekeerd in 2006)
Nr. 2 Gevelsteen met staand mansfiguur (nog aanwezig)
Nr. 9 Gevelsteen met wapenschild (teruggekeerd in 2006)
Nr. 14 Gevelsteen met een kruiskozijn (Dit pand werd in 1935 afgebroken, maar de steen werd aangekocht door het KOG en later ingemetseld in de gevelstenenmuur in de Sint-Luciënsteeg)
Nr. 29 Gevelsteen met een kerkkroon (niet meer aanwezig, mogelijk zoekgeraakt)
Nr. 42 Gevelsteen met een boom, tekst ANNO 1784 op bovenrand, DE BERKEBOOM op onderrand (pand vernieuwd omstreeks 1900, steen verdwenen)
Nr. 46 Gevelsteen met een zittende kat (niet meer aanwezig, steen zoekgeraakt?)
Nr. 51 Fronton met zeilende driemaster (nog aanwezig)
Nr. 64 Gevelsteen met een boom. Op bovenrand ANNO 1785, op onderrand DE BERKEBOOM (nog aanwezig op nr. 58, wegens hernummering)
Nr. 65/73 Gevelsteen DE HOEKSTEEN ANNO 1786 (teruggekeerd in 1993)

Pagina uit het dagboek van jonkheer Suasso

Het kan zijn dat Jhr. Suasso een steen met een berkenboom over het hoofd heeft gezien, wellicht zat er een reclamebord voor, want in de Noord-Hollandsche Oudheden (VIe stuk, 1903, pagina 58) vermelden de samenstellers dat op nr. 89 ook nog een steen met een boom, onderschrift DE BERKEBOOM aanwezig is, maar van deze steen is jammer genoeg geen afbeelding bekend. De steen met de berkenboom van nr. 42 zal kort na 1900 verdwenen zijn want in het Stadsarchief bevindt zich een verbouwingsaanvraag uit 1892 voor de nummers 42-44. De berkenboom van nummer 64 heeft zich weten te handhaven en siert na een omnummering de gevel van huisnummer 58.
Nu wil het toeval dat in Bussum, in de gevel van een villa aan de Fortlaan 1, gebouwd in 1917 door architect Theo Rueter (1876-1963), een gevelsteen zit met een boom. In de onderrand is de tekst HUIZE DE BOOMGAARD gehakt en in de bovenrand ANNO 1917. Als we deze steen vergelijken met DE BERKEBOOM van Oude Looiersstraat 58 en met de tekeningetjes van Jhr. Suasso, moeten we wel concluderen dat deze Bussumse steen zich ooit in de Oude Looiersstraat in Amsterdam bevond. De hoekige omlijsting van het reliëf, de behandeling van de achtergrond, de structuur van de boom, ja zelfs de bladeren met de diepe nerven duiden erop dat beide stenen door dezelfde steenhouwer zijn gehakt. Bij de Bussumse steen zijn de oude teksten weggeslepen en vervangen door de bovengenoemde tekst. De eenzame Amsterdamse berkenboom moet nu, sinds 1917 een hele Bussumse boomgaard vertegenwoordigen. Ook hieruit blijkt duidelijk naar mijn mening dat de steen in Bussum niet speciaal voor de villa aan de Fortlaan is ontworpen en gehakt, maar dat een bestaand exemplaar is ‘omtiteld’.

Het is niet de eerste keer dat we ontdekken dat van een Amsterdamse gevelsteen de tekst weggeslepen of -gehakt werd. In Bergen (Noord-Holland) bevindt zich op Rehbockweg 6 een steen met een burchttoren met de tekst BLAAU BURG welke, toen hij nog op het adres Kattengat 1 in Amsterdam zat GROOTEN BURG heette.

Onno Boers

(Uit: Binnenstad 240, juni 2010)